تحریمهای امریکا و سقوط ارزش ریال، شرایط سختی برای ایران رقم زده، ولی مقامهای ایرانی میتوانند امیدوار باشند که حالا دیگر این فقط تهران نیست که نیش تحریمهای کور امریکا آن را میآزارد. از چین گرفته تا هند و از ترکیه و روسیه تا قلب اروپا، کشورهایی صف کشیدهاند که کاخ سفید به شکلی ناشیانه، آنها را به سمت کنار گذاشتن دلار در مبادلات ارزی سوق میدهد؛ تحولی که به نوشته خبرگزاری روس اسپوتنیک، میتواند در نهایت، عمده کشورهای جهان را به این نتیجه برساند که به یک واحد پولی معتبرتر نیاز دارند و دیگر تعامل با دلار را کنار بگذارند.
همین چند هفته قبل صندوق بینالمللی پول در گزارش خود اعلام کرد که سهم دلار از ذخایر ارزی جهان که به دلار امریکا نگهداری میشوند به کمترین میزان خود از سال ۲۰۱۳، به ۴۸ /۶۲ درصد افت کرده است. به این ترتیب سهم ذخایر ارزی دلاری از کل ذخایر ارزی جهان، به کمترین میزان خود در سه ماه آخر سال ۲۰۱۳ سقوط کرد. تمایل فزاینده دولتها به پیمانهای پولی دو و چند جانبه که بر اساس آخرین آمار، تعداد کل آنها در جهان، عدد ۶۰ را پشت سر گذاشته، نشانه دیگری از رویگردانی از دلار به عنوان ارز معتبر مبادلاتی میان کشورها است، تحولی که حالا روند جهانی شدن تحریمهای امریکا در حال تشدید کردن آن است.
هفته قبل با تشدید تنشها بین ترکیه و امریکا که به سقوط بیسابقه ارزش لیره منجر شد، رجب طیب اردوغان آن تنشها را جنگ اقتصادی امریکا علیه کشورش خواند و برنامهای ۱۰۰ روزه برای مقابله با آن اعلام کرد که بخشی از آن، انجام قسمتی از مبادلات تجاری آنکارا با چین در قالب واحد پولی یوان است. پیش از ترکیه، چینی که از مدتها قبل، جنگ با دلار امریکا را شروع کرده بود، این روند را از اواسط تیرماه با شروع خرید دلار از سوی بانکهای دولتی تشدید کرد؛ تحولی که ناظران آن را آغاز اقدام چین برای حذف دلار اعلام کردهاند. چینیها به عنوان دومین مصرفکننده بزرگ نفت، گفتهاند که قصد دارند طی ماههای آتی نخستین گامها را برای پرداخت پول واردات نفت به یوان به جای استفاده از دلار امریکا بردارند، اقدامی که در کشاکش تحریمهای امریکا علیه ایران، دستکم در تهران با استقبال روبهرو خواهد شد.
تحریمهای اخیر امریکا علیه روسیه که در واقع شکل تشدید شده تحریمهای سال ۲۰۱۴ به دلیل جنگ اوکراین است، باعث شده روسها با سرعت بیشتری به سمت حذف دلار از مبادلات خود حرکت کنند.
ولادیمیر پوتین رئیسجمهور روسیه اواخر اردیبهشت ماه ۹۷ همزمان با شروع به کار دوره جدید ریاست جمهوری خود، حذف دلار از اقتصاد روسیه را یکی از اهداف خود اعلام کرد و حالا هم که دور جدید تحریمهای امریکا علیه روسیه با اعمال تحریم بر ۳۸ شرکت و فرد روس شروع شده، روسها با صراحت بیشتری از حذف دلار در مبادلاتشان صحبت میکنند. آنتوان سیل وانوف، وزیر دارایی روسیه روز یک شنبه این هفته، گفت که دلار به ارزی خطرناک برای جهان تبدیل شده است و با توصیف آن به ارز «برهم زننده نظم اقتصادی در جهان» مجوز معاملات نفتی را با پول ملی صادر کرد.
یورو و یوان جای دلار
به هم پیوستگی اقتصادهای دو سوی آتلانتیک با عث شده که به رغم جنگ تجاری امریکا، اروپاییان هنوز به طور جدی به فکر رویارویی با دلار نیفتند، ولی حتی اروپاییان نیز در کشاکش تنشها با امریکا بر سر توافق هستهای با ایران، حاضرند در معاملات نفتی خود با ایران، دلار را حذف کنند. تحت چنین شرایطی، ناظران بیش از هر موقع دیگری درباره باقی ماندن دلار به عنوان یک ارز معتبر بینالمللی ابراز تردید میکنند. خبر گزاری اسپوتنیک دیروز در گزارشی نوشت: «درسال ۱۹۷۱ وقتی که پرزیدنت نیکسون پشتوانه طلا از دلار را برداشت کسی فکر نمیکرد این پول بیپشتوانه بخواهد روزی به ابزاری جهت فشار بر دیگر کشورها تبدیل شود و در آن زمان هدف رسیدن جهان به یک پول واحد جهت مبادله بود.»عماد آبشناس، نویسنده اسپوتنیک میگوید: «ایالات متحده به جای طلا که برای صدها سال پشتوانه پول به حساب میآمد اقتصاد خود را گرو گذاشت و همه را متقاعد کرد که اگر از دلار استفاده کنند هیچ مشکلی برای آنها پیش نخواهد آمد، ولی امروزه در واقع اقتصاد امریکا وابسته به دلارهای بیپشتوانهای است که خود چاپ کرده و ارزش واقعی آن یک یا ۲ درصد ارزش مجازی بیش نیست.» اسپوتنیک مینویسد: وقتی که امریکا ایران را با استفاده از پول ملی خود تحریم میکرد بسیاری از کشورها کنار نشستند و چیزی نگفتند، اما با گسترش این ماجرا به دیگر کشورها از جمله همپیمانان ایالات متحده دیگر همه خطر را احساس میکنند و میبینیم که اتحادیههای تجاری و مالی جدید در حال شکلگیری است که در آن دیگر خبری از دلار نخواهد بود. با ادامه این روند پیشبینی میشود یورو یا یوان چین کمکم جای دلار را در مبادلات تجاری جهانی بگیرند و طبیعتاً هر چه میگذرد این گرایش از سوی کشورها بیشتر و بیشتر میشود.» اسپوتنیک نوشته است: «سیاستهای ماجراجویانه رهبران ایالات متحده در استفاده بی حد و مرز از تحریمها و استفاده از دلار به عنوان ابزاری برای اعمال این تحریمها میتواند منجر به آن شود که در نهایت عمده کشورهای جهان به این نتیجه برسند که به یک واحد پولی معتبرتر نیاز دارند و دیگر تعامل با دلار را کنار بگذارند. جمعبندی خبرگزاری روس این است که «قطعاً همانگونه که دلار منجر به قدرت گرفتن اقتصاد امریکا شد از این پس دلار با تحریمها میتواند سبب تضعیف اقتصاد امریکا و در نهایت فروپاشی آن شود.»
انزوا در بین متحدین
فارین پالیسی، تحریمهای امریکا علیه ایران را نه از زاویه اثرگذاری بر روند مبالات دلاری در سطح جهان، بلکه از دریچه اثرگذاری مستقیم بر اقتصاد امریکا تحلیل کرده و مینویسد: «امریکا از یک سو با وضع مجدد تحریمها علیه نفت ایران در نوامبر امیدوار است که با کاهش حداکثر ممکن صادرات نفت به صفر، ماکسیسمم فشار اقتصادی را روی ایران تحمیل کند. از سوی دیگر در بازارهای انرژی که به دلیل اختلالات ژئوپلتیکی در ونزوئلا، لیبی و نیجریه دچار محدودیت عرضه شدهاند محرومیت از نفت ایران ممکن است باعث افزایش شدید قیمتها در ماههای آینده شود و احتمالاً خسارت قابلتوجهی بر اقتصاد امریکا و جهان وارد کند.» به نوشته فارین پالیسی، تهدید تحریم صادرات نفت ایران باعث شده شمار زیادی از تحلیلگران بازار احتمال بازگشت نفت به ۱۰۰ دلار در هر بشکه در آینده نزدیک را پیشبینی کنند. فارین پالیسی ادامه میدهد: «حقیقت این است که اقتصاد امریکا با بحران غیرمنتظره بزرگ دیگری که ناشی از افزایش قیمتهای نفت خواهد بود فاصله چندانی ندارد. در چنین وضعیتی چگونه میتوان درباره صادرات بیش از ۳ میلیون بشکه در روز عراق به خصوص پس از اعتراضات خشونت آمیز اخیر در استانهای جنوبی این کشور مطمئن بود؟ و اگر ایران در پاسخ به تحریمهای جدید بتواند به زیرساختهای حساس سعودی آسیبی وارد کند، بازار چه واکنشی نشان خواهد داد؟» فایننشالتایمز نیز در گزارشی جداگانه به واقعیت روند رو به گسترش انزوای امریکا با حرکت به سوی تحریمهای ایران پرداخته و مینویسد: «تروئیکای اروپایی به همراه شرکای دیگر خود در قاره سبز «قانون انسداد» را به روزرسانی و فعال کردهاند تا از شرکتهای خود در برابر تحریمهای امریکا محافظت کنند. این همان انزوایی است که مطبوعات و دولتمردان کشورهای مختلف درباره آن به امریکا هشدار داده بودند. «جک رید» از دموکراتهای ارشد سنا به شبکه فاکسنیوز گفته است: مشکلی که ما داریم فراتر از خروج از برجام است، به ویژه از این منظر که ما حمایت متحدان اروپایی خود را از دست دادهایم. در واقع، اروپاییها سعی زیادی میکنند تا از وارد آمدن ضربه به ایرانیها بکاهند. این سناتور ایالت «رودآیلند» گفته است: به نظر من، بزرگترین مشکل این است که ما با خود یک جناح یکپارچه جهانی علیه ایرانیها نداریم. «جک رید» در همان روزی که ترامپ از برجام خارج شد، در توئیتی نوشت: این تصمیم امنیت امریکا را کاهش داده و ما را در میان متحدان منزوی میکند. «باب منندز» سناتور دموکرات ایالت نیوجرسی نیز همسو با وی، خروج ترامپ از برجام را «تحمیل انزوا به خود» خوانده و گفته بود که این مسئله باعث تقویت روابط اقتصادی ایران، روسیه و چین میشود.