خشکسالیهای اخیر و استفاده از چاههای غیرمجاز و منابع آبی از جمله عواملی است که دست به دست هم داده تا روز به روز بر میزان ریزگردها و فرونشست زمین در استانهای مختلف کشور افزوده شود. به عنوان مثال میتوان به استانهای فارس در زمینه فرونشست و خوزستان در زمینه وجود ریزگردها اشاره کرد. با این وجود نبود یک برنامه مدون برای رفع این مشکلات موجب شد تا رئیس سازمان محیطزیست در جلسه احیای تالابهای استان فارس با گلهمندی از نبودن برنامه برای مهار این معضلات زیستمحیطی اعلام کند: «در حوزه ریزگردها دولت ۱۰۰ میلیون دلار اختصاص داده است، اما تا زمانی که مسئولان خوزستان برنامهای برای از بین بردن ریزگرد ارائه ندهند این تسهیلات تخصیص نخواهد یافت.»
سایه انداختن نزدیک به دو دههای خشکسالی در بیشتر استانهای کشور و استفاده بیرویه از آبهای زیرزمینی از جمله معضلاتی است که موجب شده هر روز خبرهای ناخوشایندی از افزایش ریزگردها و فرونشست زمین از استانهای مختلف که خوزستان و فارس به عنوان سرآمد آنها به شمار میآیند به گوش برسد. با وجود اینکه برای رفع این معضلات کارشناسان مختلف راهکارهایی از جمله برخورد با چاههای غیرمجاز و مدیریت مصرف آب بلااستفاده از فناوریهای جدید را دادهاند، اما بیبرنامگی در این زمینه باعث شده است روز به روز بر این معضلات افزوده شود. این درحالی است که اسفند ۹۵ سپاه استان ولیعصر خوزستان با به کارگیری نیروهای بسیج سازندگی موفق شد ۴ هزار هکتار از کانون بحرانی ریزگردها را نهالکاری کند و میزان ریزگردها را تا حد بسیاری از بین ببرد.
بیبرنامگی برای مقابله با ریزگردهای خوزستان
یکی از معضلاتی که همواره در زمینه رفع بحرانها خصوصاً مسائل زیستمحیطی وجود دارد نبود برنامهریزی مدون است؛ موضوعی که بسیاری از مسئولان دولتی بارها به آن اعتراف کردند که به عنوان نمونه میتوان از خوزستان نام برد. دو روز پیش بود که رئیس سازمان محیطزیست در جلسه احیای تالابهای استان فارس با گلهمندی از نبود برنامه برای مهار این معضلات زیست محیطی اعلام کرد: «در حوزه ریزگردهای خوزستان، دولت ۱۰۰ میلیون دلار اختصاص داده است، اما تا زمانی که مسئولان این استان برنامهای برای از بین بردن ریزگرد ارائه ندهند این تسهیلات تخصیص نخواهد یافت.»
این اظهارت درحالی مطرح شد که دو سال قبل اعلام شد استان خوزستان بیش از ۸۰۰ هزار هکتار از اراضی در معرض بیابان شدن و مستعد تولید ریزگرد و گرد و خاک دارد که از این رقم ۳۸۰ تا ۴۰۰ هزار هکتار وضعیت بحرانی دارد که با کمترین بادی با سرعت کم در مناطق فوق بحرانی ریزگرد و گرد و خاک به وجود میآید که این ریزگردها متوجه شهرها میشود. با این وجود تنها اقدام جدی که در این زمینه صورت گرفت نهالکاری چهار هکتاری بود که از سوی سپاه استان انجام گرفت و بعد از آن هم اقدام تازهای انجام نگرفت.
فرونشست و خشکی تالابها بحران زیستمحیطی فارس
بهرهبرداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، پایین رفتن سطح آب و افت سطح آبهای زیرزمینی که در داخل آبخوانها اتفاق میافتد و به عبارتی خالی شدن فضای تشکیلدهنده میان ذرات آبرفت از آب که موجب میشود فشار بین منفذی برداشته و ذرات متراکم شود و فرونشست رخ دهد از جمله عواملی است که فرونشست زمین را رقم میزند. دراین میان فارس ازجمله استانهای کشور به شمارمیرود که بیشترین فرونشست زمین را به خود اختصاص داده است؛ مسئلهای که موجب شد برای رفع آن پای رئیس محیطزیست وکارشناسان این سازمان پیش کشیده شود.
این درحالی است که بررسیهای زیست محیطی در استان فارس نشان میدهد بیتوجهی به حفر چاههای غیرمجاز و استفاده بیرویه از منابع آبی تالابها، نقش مهمی در فرونشست زمین و خشک شدن تالابها دارد. مجری طرح احیا و تعادل بخشی منابع آبهای زیرزمینی کشور با تأیید این معضلات و نقش حفر چاههای غیرمجاز در بروز فرونشستها میگوید: «در کشور ۳۲۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که تاکنون ۱۰ هزار حلقه از آنان پلمب شده و برای پلمب مابقی برنامههایی در نظر گرفته شده که نبود اعتبارات کافی سبب شده است ادامه آن میسر نباشد.»
به گفته عبدالله فاضلی، ظهور شکاف در سطح دشت و زمینهای کشاورزی که بسته به میزان فرونشست که ممکن است عمیق بوده و تا دهها مترعمق و چند کیلومتر طول داشته باشد، سبب مختل شدن سیستمهای آبیاری و خسارت به خطوط انتقال آب ازجمله پیامدهای فرونشست زمین است.
هشدار رئیس سازمان محیطزیست
خطر خشک شدن دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی، موضوع مهار ریزگردها در خوزستان، فرونشست دشتها و خشک شدت تالابها در فارس از جمله معضلاتی است که موجب شده سازمان محیطزیست برای حل این معضلات بودجهای در نظر بگیرد تا مشکلات زیست محیطی این مناطق تا سال ۱۴۰۴ مرتفع شود. این درحالی است که نبود برنامه مدون در خصوص ارائه راهکار در این زمینه سبب شده است رئیس این سازمان در این خصوص هشدار دهد.
عیسی کلانتری که دو روز پیش برای احیای تالابهای استان فارس به این استان سفر کرده بود، میگوید: «دولت و سازمان محیطزیست برای حل بحرانهای زیست محیطی در استانهای آذربایجان غربی، خوزستان و فارس مصصم است و حتی بودجه نیز تصویب کرده است، اما شرط پرداخت آن ارائه برنامه مدون دراین زمینه است.»
وی به عنوان مثال به خوزستان اشاره میکند و میافزاید: «در حوزه ریزگردها این استان دولت ۱۰۰ میلیون دلار اختصاص داده است، اما تا زمانی که مسئولان خوزستان برنامهای برای از بین بردن ریزگرد ارائه ندهند این تسهیلات تخصیص نخواهد یافت.»