امروزه استفاده از اینترنت در مرکز تمامی فعالیت‌های بشر قرار گرفته است. در زندگی ما علاوه بر امراضی که عامل آن میکروب‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها هستند، بشر با بیماری‌هایی دست به گریبان خواهد شد که عامل آن فناوری است. تا پیش از این شاید هیچ کس تصور نمی‌کرد اینترنت و تلفن همراه عامل بیماری باشد، اما در دنیای مدرن شاهد بروز بیماری‌های به اصطلاح فناورانه هستیم و وقتی بحث عادت و اعتیاد پیش می‌آید اسامی رایانه، اینترنت و تلفن همراه هم به ذهن‌ها می‌رسد. در واقع کار به جایی رسیده که برخی ساعت‌ها پای اینترنت می‌نشینند و ترجیح می‌دهند همه وقت آزاد و غیر آزاد خود را در فضای مجازی سپری کنند.
زنان و خجالتی‌ها در برابر اینترنت آسیب‌پذیرترند
از دیدگاه روانشناختی استفاده از سایت خاصی یا برنامه‌هایی مثل تلگرام، فیس‌بوک و... به خصوص برای زنان از نظر میزان اعتیادآور بودن خطرناک است، چراکه زنان در مقایسه با مردان به دلیل احساسات خاصی که دارند، تمایل بیشتری برای ارتباط برقرار کردن با دیگران دارند و به احتمال زیاد به استفاده از این سایت اجتماعی اعتیاد پیدا می‌کنند و همچنین افراد خجالتی، تنها و بی‌حوصله آسیب‌پذیری بیشتری دارند.
به این دنیای مجازی وابسته نشو!
اعتیاد به سایت‌ها و برنامه‌های اینترنتی ممکن است اثر روانی بدی روی افراد داشته باشد و شیوه ارتباطی به گونه‌ای است که ممکن است احساس طرد شدن را در این افراد تقویت کند. تمام آسیب‌هایی که در زمینه رایانه، تلفن همراه و اینترنت مطرح می‌شود، همه و همه ناشی از استفاده افراطی و بیش از حد این ابزار‌های مدرن است. همه مشکلات در دنیای مجازی از زمانی آغاز خواهد شد که کاربر از نظر روانی به موضوع خاصی، سایت خاصی، بازی خاصی و... در دنیای مجازی وابسته شود و این وابستگی برای دوره زمانی مشخصی ادامه داشته باشد. همچنین مهم‌ترین نکته این است که این وابستگی باعث اختلال در عملکرد شغلی، تحصیلی یا خانوادگی فرد شود.
تابلویی تمام عیار از اعتیاد رفتاری
ایجاد حالت سرخوشی می‌تواند از اینترنت یک تابلوی تمام‌عیار از اعتیاد رفتاری به وجود آورد. یعنی با استفاده نکردن، حالت‌های خماری، محرومیت، افسردگی و تحریک‌پذیری را ایجاد می‌کند. ویژگی بارز اینترنت، ماده‌زدایی از زمان و مکان است یعنی در دنیای مجازی اینترنت، زمان و مکان وجود ندارد.
گفت‌وگو‌های اینترنتی طولانی و کلیک‌های پشت سر هم حالتی ایجاد می‌کند که کاربران اینترنت از واقعیت جدا می‌شوند و وارد دنیای مجازی می‌شوند. از پیامد‌های بسیار آسیب‌زای اعتیاد اینترنتی، مشکلات خانوادگی و تأثیر آن بر روابط زناشویی، والدین و فرزندان است. در صورتی که کاربران اینترنت نتوانند با ذهن خلاق و تولیدگر خود، اطلاعات و فرآورده‌های دیجیتالی را پردازش کنند، این ابزار‌های پیشرفته با وجود همه جنبه‌های مثبتی که دارد، ممکن است جنبه‌های تاریک آن آسیب‌های روانی، اخلاقی، فرهنگی و تربیتی به همراه داشته باشد و در صورت بی‌توجهی در این زمینه باید در انتظار آسیب‌های به مراتب شدیدتری به خصوص در مورد نسل‌های آینده باشیم.
محل دوستی‌های غیرواقعی
دنیای اینترنت قادر است زمینه‌ای را برای دوست‌یابی ایجاد کند ولی در بسیاری از موارد این دوستان اینترنتی جای روابط سالم با خانواده و دوستان واقعی را می‌گیرند و در نهایت باعث جدا شدن و انزوای شخص از خانواده، دوستان و افراد مهم زندگی‌اش می‌شوند و گاه شمار این دوستان دنیای مجازی به حدی می‌رسد که عملاً زندگی، شغل و تحصیل او را مختل می‌کنند. یانگ به این نتیجه رسید که بروز اعتیاد اینترنتی ریشه در هفت دلیل اصلی دارد که عبارتند از: نارضایتی از زندگی زناشویی، فشار کاری، مشکلات مالی، عدم امنیت، اضطراب، دعوا‌های خانوادگی و زندگی محدود اجتماعی.
با اینکه تلاش‌های زیادی برای شناسایی مهم‌ترین عوامل گرایش فرد به اعتیاد مجازی شده است ولی این آسیب‌ها به قدری پیچیده است که هنوز هیچ نظریه‌ای نتوانسته است به تبیین تمامی رفتارهای «اعتیاد گونه» بپردازد. برخی نیاز افراد به احساس خشنودی و نیاز انسان به احساس شادی و لذت را علت وابستگی به دنیای اینترنت می‌دانند. بعضی از صاحب‌نظران نیز نیاز افراد به خصوص جوانان به کسب هویتی مستقل و تأیید این هویت جدید توسط سایر کاربران فضای مجازی را علت زیربنایی مشکل دانسته‌اند.
میل به هیجان‌طلبی و هیجان‌خواهی
عده‌ای میل به هیجان‌طلبی و نیاز زیستی هیجان‌خواهی را دلیل بروز اختلال اعتیاد به اینترنت عنوان کرده‌اند که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم می‌تواند علت وابستگی افراط‌گونه به اینترنت باشد. از دید گروهی دیگر از صاحب‌نظران پاسخی به احساس تنهایی و نیاز به دریافت توجه و یافتن همدمی که خلأ عاطفی افراد را به خوبی پر کند مطرح شده است ولی وجه مشترک این نظریات، این ایده است که افراد از آن رو شیفته یک شئ، فرد یا فعالیتی خاص می‌شوند که نیازی را در آن‌ها ارضا می‌کند. در زمینه درمان اعتیاد مجازی نکته بسیار مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که همواره هدف درمانگر باید هدایت مراجع به سمت استفاده صحیح و مفید از اینترنت باشد، نه منع استفاده از آن. به کارگیری فناوری‌های جدید ارتباطی، امروزه امری مثبت و ضروری محسوب می‌شود، اما این مسئله نباید به مناسبات فردی و اجتماعی افراد لطمه‌ای وارد کند.
لزوم آموزش‌های ابتدایی و بسترسازی فرهنگی
دو موضوع بسیار مهم که می‌تواند از اعتیاد اینترنتی در میان نوجوانان و جوانان پیشگیری کند، آموزش نونهالان از همان زمانی است که برای اولین بار در دنیای مجازی گام می‌گذارند و همچنین نظارت نامحسوس والدین. نظارتی که والدین بر استفاده فرزندان از اینترنت اعمال می‌کنند باید متعادل و منطقی باشد و از هر گونه سیاست افراط یا تفریط نسبت به این موضوع خودداری کنند. منظور از آموزش کودکان، توضیح خطر‌های موجود در اینترنت به طریقی است که برای کودک قابل درک و فهم باشد و همچنین دلایل دوری و اجتناب از این خطرها.
مطالعه در زمینه آموزش کودکان در استفاده صحیح از فناوری‌های جدید ارتباطی نشان داده است یکی از شیوه‌های مؤثر در این زمینه، آموزش کودکان از سوی معلمان کارآزموده و ماهری است که از سنین خردسالی آن‌ها را آموزش داده‌اند. همچنین می‌توان با بسترسازی فرهنگی مناسب و آموزش صحیح در زمینه چگونگی استفاده صحیح از فناوری‌های جدید ارتباطی، کمتر شاهد چنین آسیب‌ها یا اختلال‌هایی بود.
*روانشناس
