بسیاری از زندگیهای مشترک با عشق و علاقه شروع میشود و ظاهر ماجرا نشان میدهد که هیچ مشکلی در کار نیست و همه چیز روی روال است، اما بعد از مدتی بهانهجوییها شروع میشود و کمکم تبدیل به گلایه و در نهایت دعوا و مشاجره میشود. این وضعیت ممکن است از چند ماه بعد از مراسم ازدواج شروع شود، یا چند سال پس از آن و حتی زمانی که نفر سوم، یعنی بچهای به خانواده اضافه شده است. تقریباً در تمامی خانوادهها مجموعهای از عوامل در این زمینه دخیل است، اما به جرئت میتوان گفت: در اکثر چنین خانوادههایی ریسمان اصلی این ارتباط که همان ابراز محبت و مهربانی است به مرور فرسوده شده و زمانی که پاره شد دیگر نمیتوان انتظار حفظ رابطه را داشت. پس باید ریسمان محبت و مهربانی را همیشه و در همه حال محکم و سالم نگه داریم. نکته مهم در اینجا این است که بتوانیم با نگاهی واقعی به عشق و دوست داشتن، تا جایی که میتوانیم گذشت کنیم. آشنایی با شاخصهای یک خانواده سالم میتواند به ما در حفظ همیشگی انسجام خانواده حتی در بحرانیترین شرایط کمک کند.
اعضای خانواده در هر شرایطی باید توأم با مهر و عطوفت و احترام با یکدیگر رفتار کنند. پیامبر اسلام (ص) میفرمایند: «بهترین شما در ایمان کسی است که نسبت به همسرش خوب رفتار کند.» صمیمیت هر رابطهای نشانه بلوغ و پختگی آن رابطه است. رابطه زمانی به رشد مطلوب خود میرسد که افراد درگیر رابطه به راحتی بتوانند با هم درباره مسائل خود بدون ترس از توبیخ، تحقیر، تمسخر، قضاوت و هر چیز مخرب دیگری گفتوگو کنند. اگر در خانواده شما باب گفتوگوی سالم و منطقی و آرام همیشه باز باشد، هیچگاه مسائل ناگفته تلنبار نمیشود. بدون شک در رابطه همسران، فقدان صمیمیت و امکان گفتوگو میتواند منجر به اختلال در روابط و در نهایت منجر به طلاق شود، چراکه وقتی امکان و مهارت حرف زدن مسالمتآمیز را نداشته باشیم، این آغاز سوءتفاهمها خواهد بود. اعضای خانواده باید بتوانند بدون ترس از تنبیه یا تحقیر راجع به موضوعات مورد علاقه خود صحبت کنند و به حرفهای هم گوش دهند و نیازهای یکدیگر را تا حد توان برآورده کنند. اعضای یک خانواده سالم افرادی انعطافپذیر و خلاق هستند و در تماس با یکدیگر علایق و احساس آرامش خود را به شیوههای مختلف نشان میدهند و همواره خود را مسئول سلامتی بقیه میدانند. اعضای چنین خانوادهای هرگز یکدیگر را سرزنش نمیکنند و هر کس مسئول اعمال خودش است و باید پاسخگوی رفتارش باشد و در چنین خانوادهای اعضا آزادانه با هم درددل میکنند و درباره هر موضوعی میتوانند صحبت کنند تا نیازی به پناه بردن به بیرون از خانه نداشته باشند. فرزندان در چنین خانوادهای از ریسک کردن معقولانه نمیهراسند و میدانند که ممکن است با خطا کردن اشتباهاتی نیز داشته باشند، ولی اشتباهات شخص هم میتواند خود مقدمهای برای شناخت اشکالات شخصی و بنابراین زمینهای جهت رشد و کسب تجربه بیشتر باشد. در یک خانواده سالم و مبتنی بر گفتوگو، اعضا به راحتی به یکدیگر ابراز محبت میکنند و در آغوش گرفتن فرزندان توسط پدر و مادر امری است عادی و توأم با تجربه عشق و محبت خانوادگی. خانهای که چنین خانوادهای در آن زندگی میکنند، هیچ دیواری مانع ارتباط سازنده آنها نیست.
در پایان دو فراز طلایی از فرمایشات حضرت زینالعابدین امام سجاد (ع) را میآوریم که به زیبایی به حق اعضای خانواده نسبت به هم پرداخته است. امام سجاد (ع) میفرماید: «حق زن آن است که بدانى خداوند او را مایه آرامش و آسایش و همدم و پرستار تو قرار داده است، همچنین بر هر یک از شما واجب است که خداوند را بهخاطر وجود دیگرى ستایش کند و بداند که او نعمتى است که خداوند ارزانى داشته و واجب است که با نعمتِ خداوندى رفتار نیک داشته باشد و او را گرامى بدارد و با او سازگارى کند و هرچند حق تو بر زنت بیشتر است و فرمانپذیرى از تو، در هر چه دوست مىدارى یا نمىپسندى، تا آنجا که گناه نباشد، بر او لازمتر است. در هر حال او این حق را دارد که از تو مهربانى ببیند و از همدمى تو برخوردار شود، و حق دارد که در برآوردن کامى که به ناچار باید برآورده شود، آرامش و آسایشش تأمین شود و این حقى بس بزرگ است و هیچ نیرو و توانى جز از سوی خداوند نیست.»
ایشان همچنین در فراز دیگری از سخنانشان درباره حق فرزند میفرمایند: «حقّ فرزند تو آن است که بدانى او از توست و در این جهان در نیک و بدِ خویش وابسته به توست و با تو نسبت به پرورش دادن خوب و راهنمایى کردن او به راه پروردگارش و یارى رساندن به او در اطاعت خداوند هم درباره خودت و هم حق او مسئول هستى و بر اساس این مسئولیت پاداش مىگیرى و کیفر مىبینى، پس در کار فرزند همچون کسى عمل کن که کارش را در این دنیا به حسن اثر خویش آراسته مىکند و تو به سبب حسن رابطه میان خود و او سرپرستىِ خوبى که از او کردهاى و نتیجه الهى که از او گرفتهاى، نزد پروردگار خویش معذور باشى و هیچ نیرو و توانى جز از سوی خداوند نیست.»