آب گرم هاي اردبيل مغفول در صنعت گردشگري ايران

 محمدرضا سوري

تنوع وپراكندگي چشمه هاي آب گرم كه نقش مهمي دردرمان انواع ناراحتي ها ازجمله بيماري هاي پوستي دارند سبب شده تا ايران يكي از غني ترين کشورها دراين زمينه باشد.

درحال حاضر وجود دهه ها چشمه آب معدني دراستانهاي اردبيل ، گلستان ، مازندران ، آذربايجان شرقي وغربي و خراسان رضوي سبب شده تا هرساله تعداد بسياري از گردشگران براي استفاده از اين منابع درماني به اين استانها سفر كنند اين درحالي است كه استفاده سنتي ازاين مكانها باعث شده تا آن طور كه بايد نتوان بهره خوبي ازآن ها برد. موضوعي كه به گفته كارشناسان نياز است تا با بكارگيري سيستم هاي نوينو تجهيزات و امكانات بهره وري از آنها را به بالاترين حد رساند. اين در حاليست که شهر سرعین در استان اردبيل با داشتن 22 دهنه آب گرم معدنی به عنوان مهمترین کانون آب درمانی ایران شهرت جهانی دارد و تقریباً فقط در اين شهر شرایط مطلوبی از نظر وضعیت بهره برداری از چشمه های آب گرم طبیعی وجود دارد.

*****

چشمه‌های آب گرم در نقاطی از زمین وجود دارند که در آنها شرایط مورفولوژی، تکتونیکی، ماگمایی و جوی فراهم آمده باشد، در ایران به خاطر فعالیت گسترده آتشفشانی چشمه‌های معدنی و گرم زیادی وجود دارد.

چشمه‌های آبگرم دارای ویژگی هایی مثل تحریک فعالیت‌های مختلف بدن، درمان بیماری تنفسی، روماتیسم، بیماری‌های پوستی، بیماری‌های زنان و تورم موضعی، تسکین اعصاب، تنظیم فشار خون، درمان دردهای مفصلی و بهبود دردهای کلیه دارند.

هم اكنون بسياري از اين چشمه ها به صورت سنتي در بسياري از استانهاي كشور فعال بوده به صورتي كه در تمامي فصول شال افراد مختلف با سفر به اين مناطق براي درمان خود تن به اين آبها مي دهند.

بررسيها نشان مي دهد اين منابع درماني آبي دراستانهاي اردبيل ، گلستان ، مازندران ، آذربايجان شرقي وغربي ،خراسان رضوي پراكنده هستند.

يكي از كارشناسان آ درماني دراين خصوص مي گويد:" آب درماني (هيدروپاتي) يعني درمان امراض به وسيله آب. از زماني که به ياد مي آيد، هم قبايل بدوي و هم ملل متمدن آب را براي درمان به کار مي گرفتند و آب هميشه مايع شفا بخش بوده است. مصرف صحيح آب نه تنها تندرستي ما را حفظ مي کند، بلکه در صورت از دست رفتن تندرستي يا بروز اختلال در آن از طريق پاکسازي مواد زايد از بدن، آن را باز مي گرداند.»

دكتر حميد رضايي مي افزايد:« آب درماني مبتني به تنها يك روش نيست و پزشكان معتقد به اين روش درماني روشهاي مختلفي را براي اين نوع درمان دارند كه شايع ترين آنها پرهیز از تمام غذاها و آشامیدن آب خالص برای یک دوره زمانی مشخص،استحمام و شستشو در آب،انجام پاره ای حرکات و ورزشهای آبی و در برخی موارد  ريزش آب با فشار به اعضاء و اندامها كه باعث تحریك اعصاب، حركات عضلات و تسهیل جریان خون در عروق می شود،هستند.»

وي با شاره به وجود تنوعي از چشمه هاي آب درماني درايران ادامه مي دهد:« به عنوان مثال  در دامنه هاي البرز چشمهاي آب گرم زيادي وجود دارد كه هر كدام خواص درماني خاص خود را دارند و هر كدام براي بيماريهايي چون دردهاي عضلاني ,مشكلات قلب عروقي و تقويت پوست و مو موثرند" به عقيده وي آب درماني روشي نوين ،مجرب و تاييد شده در درمان بسياري از بيماريهاست.»

 
ايران و چشمه هاي آب گرم
 
 ایران پهناور با وجود کوه‌های مرتفعی که دارد، بستر مناسبی برای جوش و خروش آب‌های زیرزمینی است. آب‌هایی که داغی دل زمین را بالا می‌آورند و سرریز می‌کنند. در سال‌های اخیر توجه بسیاری از ایرانیان به استفاده از چشمه‌های آب‌ گرم برای کاهش یا بهبود دردها و بیماری‌ها جلب شده است. اين درحالي است كه  پیش از این گذشتگان  از این موهبت ‌الهی به عنوان یکی از راه‌های درمان طبیعی استفاده می‌کردند، تا جایی‌که غربی‌ها هم به این فکر افتاده‌اند که پژوهش‌هایی را در این زمینه آغاز کنند.

چشمه‌های آب ‌گرم، چشمه‌های طبیعی‌ای هستند که دمای آب آن‌ها در تمام طول سال چند درجه از دمای هوای محیط بیشتر است و در سرما و گرما می‌توان بخار آن‌ها را به وضوح دید. عوامل گرم‌کننده آب این چشمه‌ها متفاوت است و ممکن است بر اثر فعالیت‌های آتشفشانی، درجه گرمایی زمین، واکنش‌های هسته‌ای و شیمیایی درون زمین و حتی زلزله به وجود‌ آید.
 
 در سراسر ایران 231 مرکز آب‌درمانی تاکنون شناسایی شده است. استان‌های سیستان و بلوچستان با 25 مرکز، آذربایجان غربی با 24 مرکز، هرمزگان با 20 مرکز، کرمان با 18 مرکز و اردبیل و سمنان هر یک با 14 مرکز به ترتیب بیشترین تعداد مراکز آب‌درمانی ایران را از آن خود کرده‌اند؛ اما تقریباً بیشتر استان‌های کشور از داشتن چشمه‌های آب‌ گرم بی‌نصیب نیستند. مطالعه آبهاي معدني و گرم در ايران در سال 1306 شروع شد و در سال 1307 اولين چشمه آب معدني در آبعلي (جاده هراز) مورد استفاده قرار گرفت.
 
 در سال 1353 سازمان زمين شناسي كشور مطالعه و بررسي چشمه هاي معدني ايران را جزء برنامه كارهاي تحقيقاتي خود قرار داد و در حدود چهارصد چشمه آب معدني و گرم موجود در ايران را از نظر زمين شناسي و تكتونيك و منشاء مورد مطالعه قرار داد كه حاصل آن مطالعات بصورت نقشه آبهاي معدني و گرم در سال 1369 توسط اين سازمان چاپ و منتشر شد. مطالعه دقيق تر بر روي قسمتي از آبهاي معدني و گرم ايران و تعيين خواص درماني آنها درسال 1340 توسط رشته آبشناسي دانشكده داروسازي دانشگاه تهران آغاز گشت و نتيجه اين مطالعات و بررسيها بصورت جزوه در آرشيو دانشكده داروسازي دانشگاه تهران موجود است.
 
 در سال 1384نيز به دعوت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری یک گروه از کارشناسان مؤسسه «تومالیسم» و دانشگاه «توهو» ژاپن برای انجام کارهای پژوهشی و تشخیص خواص آب‌های معدنی و چشمه‌های آب ‌گرم به ایران آمدند؛ چراکه اثرات و فواید هر یک از چشمه‌های آب ‌گرم با دیگری متفاوت است. این پژوهشگران در مدتی که در ایران اقامت داشتند برای نمونه 25 چشمه‌ آب‌ گرم را در سراسر ایران آزمایش کردند. آن‌ها آب‌های معدنی ایران را به چهار گروه بی‌کربناته، کلره، سولفاته و سولفوره که هر یک خواص ویژه‌ای دارند، تقسیم‌بندی کردند.

سرعين استانداردترين حوضچه آب درماني

تقریباً فقط در «سرعین» اردبیل شرایط مطلوبی از نظر وضعیت بهره برداری از چشمه های آب گرم طبیعی وجود دارد. در دو دهه اخیر شمار مراکز اقامتی و رفاهی گردشگری در این منطقه گسترش مناسبی نداشته است اما عدم معرفی بین المللی موجب شده آب درمانی در این منطقه هم صرفاً جنبه داخلی داشته باشد. در دیگر مناطق بهره برداری با وضعیتی بسیار نامطلوب صورت می گیرد. در کنار اغلب چشمه های آب گرم کشور حتی از حداقل امکانات رفاهی خبری نیست و نیز شیوه استفاده از این چشمه ها اغلب آنچنان غیربهداشتی است که ممکن است به جای درمان موجب ابتلا به برخی بیماری های پوستی شود. شرایط بد بهره برداری موجب شده است به جز در برخی موارد معدود، اغلب مردم تمایلی به استفاده از آب های گرم طبیعی نداشته باشند.

120 دهنه آب معدنی گرم و سرد در اردبيل

شهر سرعین با داشتن 22 دهنه آب گرم معدنی به عنوان مهمترین کانون آب درمانی ایران شهرت جهانی دارد، آب های گرم این شهر هر یک با خواص شیمیایی، درمانی و درجه حرارت متفاوت یکی از عوامل مهم جذب گردشگر به منطقه است.
مجتمع آب درمانی سبلان سرعین، آبگرم قره سو"اعصاب سویی"، چشمه گوز سویی "آب چشم"، آبگرم ژنرال "جنرال"، آبگرم گاومیش گلی، آبگرم پهنلو "پهن ‌سو"، آب درمانی بش باجیلار "پنج خواهران" مجتمع آب درمانی سرعین ایرانیان، مجتمع هتل و آب درمانی قهوه سویی مهمترین کانون های آب گرم سرعین است.
"مشگین شهر" هم در شمال اردبیل دومین شهر پر تعداد از نظر داشتن آب های گرم های محسوب می شود، ' قینرجه، شابیل، موییل، قوتور سویی، نگین دودو، آخار باخار از جمله آبگرم های این شهرستان است.
سردابه در شهرستان اردبیل، قینرجه، سقزلو در شهرستان نیر و آبگرم خلخال سویی در شهرستان کوثر از جمله دیگر آب گرم های موجود در استان اردبیل به شمار می رود.
استان اردبیل به سبب داشتن این تعداد آبگرم معدنی به سرزمین چشمه های بهشتی معروف شده است اما این چشمه ها بیشتر به صورت سنتی و نیمه سنتی مورد بهره برداری قرار می گیرد.
کارشناسان معتقد هستند که آب های گرم استان اردبیل بیشتر برای آب تنی و شنا مورد استفاده قرار می گیرد و عمده مشتریان آن نیز با توجه به این ویژگی مسافران و گردشگران ارزان داخل کشور هستند.
به گفته آنها، گردشگران خارجی بیشتر به ویژگی های درمانی آب های معدنی توجه کرده و برای جلب و جذب آنها می بایست اقدام به رونق بخش پزشکی و آب درمانی های استان کرد.

آب درماني بايد تخصصي شود

از آنجا كه براي استفاده هرچه بهينه تر از امكانات خصوصا پزشكي نياز به برخي تخصص ها نياز است لذا اين مهم موجب شدتا دراين زمينه اقداماتي انجام بگيرد.

استاندار سابق اردبيل دراين خصوص مي گويد:« باتوجه به استعدادهای خدادادی منطقه در زمینه آب های معدنی، در کنار استفاده گردشگری، بهره گیری پزشکی نیز از این آب ها در اولویت برنامه های استان قرار دارد.»

اکبر بهنام جو مي افزايد:« به همین منظور گروهی از پزشکان اردبیلی برای گذراندن دوره های تخصصی پزشکی آب درمانی به خارج از کشور اعزام شده و یک دوره آموزشی کامل نیز با همکاری دانشگاه های ترکیه در اردبیل برگزار می شود.»
وي ادامه مي دهد:«طبق تفاهم نامهاي كه با داشگاه استانبول شده است قرار است  هیاتی به سرپرستی استاندار اردبیل به ترکیه سفر کرده و تفاهم نامه ای با دانشگاه استانبول در باره ترویج پزشکی آب درمانی در استان به امضا رسانده است.»

 بر این اساس، قرار است اساتید ترکیه برای تربیت پزشکان متخصص در رشته آب درمانی به استان اردبیل سفر کرده و در مرحله دوم نیز گروهی متشکل از 20 پزشک از استان برای گذراندن دوره های تخصصی به ترکیه اعزام شوند.
موضوعي كه مي تواند پای گردشگران خارجی را به این منطقه باز کند و در این راستا نیاز به معرفی و شناساندن خاصیت درمانی آنها است.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان اردبیل هم در این باره مي گويد:« راه اندازی دانشکده طب سنتی و ایجاد رشته پزشکی آب درمانی در دستور کار است و با نهایی شدن صدور مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ساخت این دانشکده آغاز می شود.»
قدرت اخوان اکبری  با اشاره به ایجاد رشته پزشکی آب درمانی در این دانشکده مي افزايد:« هدف از راه اندازی این دانشکده رونق توریسم درمانی و استفاده بهینه از منابع آب درمانی استان است.»
وي ادامه مي دهد: «برای فعال سازی توریسم درمانی، طرح ایجاد دهکده سلامت و مجتمع آبدرمانی نوین نیز در سرعین با سرمایه گذاری بخش خصوصی از برنامه های دانشگاه علوم پزشکی اردبیل است.»

به گفته رئیس دانشگاه علوم پزشکی اردبیل اجتماعی سبلان و بیمارستان خصوصی قائم موفق به اخذ گواهینامه بین‌المللی شدند و امکانات پذیرش گردشگر سلامت در این سه بیمارستان به صورت ویژه فراهم شده است.

از آنجا كه آب های گرم معدنی این استان سالانه میلیون ها گردشگر را به خود جلب می کند مسئولان  میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در نظر دارند توریسم درمانی با ظرفیت و توانمندی های بالا را  با هدف جذب گردشگران خارجی توسعه دهند
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل با بیان اینکه اردبیل قابلیت کم‌ نظیری در رونق توریسم درمانی دارد، مي گويد:«اشتراکات فرهنگی این استان با کشورهای همسایه فرصت مطلوبی برای رونق توریسم درمانی است.».
نادر فلاحیمي مي افزايد:«تاکنون استفاده مطلوبی از ظرفیت های گردشگری سلامت استان عملیاتی نشده و به منظور رونق بخش گردشگری طرح های مهمی برای اجرا مدنظر قرار گرفته است.»
اين اظهارات درحالي است كه بیش از 100 چشمه آب گرم و سرد معدنی استان برای سرمایه گذاری شناسایی شده كه می توان با جذب سرمایه های داخلی و خارجی از این ظرفیت بالقوه استفاده کرد.
اين درحالي است كه بخش گردشگری یکی از مسیرهای توسعه استان اردبیل است و باید تلاش کرد با جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی از ظرفیت‌های موجود گردشگری به منظور رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال برای جوانان استفاده شود.
 مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل نيزبا اشاره به وجود ظرفیت های سرمایه گذاری در آب های معدنی استان مي گويد:« 110 دهنه آب‌های معدنی متشکل از 75 دهنه آب گرم و 35 دهنه آب سرد در استان اردبیل وجود دارد که 60 دهنه آن قابل سرمایه گذاری بوده و بستر لازم هم برای سرمایه گذاری در این آب های معدنی مهیا شده است.»
اصغر سلیمان زاده با اشاره به ویژگی ممتاز آب ‌های گرم استانمي افزايد:« آب های گرم معدنی این استان نظیر «گاومیش گلی» سرعین با بیشترین دبی آب، قینرجه مشگین شهر با بالاترین دما و قوتورسویی مشگین شهر به عنوان اصیل‌ترین آبگرم شناخته شده هستند.»

اين درحالي است كه وجود چشمه هاي آب گرم وسرد فرصت های مطلوبی برای سرمایه گذاری و استفاده درمانی و رفاهی در استان اردبیل ایجاد کرده كه با بهره گیری مطلوب از آنها می توان افزون بر ایجاد فرصت های رفاهی ،زمینه ایجاد صدها فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم را نیز در استان فراهم کرد.