بیانات رهبر معظم انقلاب درباره شفافیت طی سال‌های اخیر نشان می‌دهد که از دیدگاه ایشان، موضوع شفافیت اهمیتی راهبردی و جایگاهی تعیین کننده در مدیریت نظام اسلامی دارد. اما تأکید اخیر ایشان از دو جهت اهمیتی اساسی دارد؛ نخست اینکه فرهنگ اسلامی مفاهیم غنی و راهگشای متعددی را در خود دارد که مع الأسف در داخل کشور نسبت به شناسایی و کاربست آن‌ها در سطح جامعه اهتمام جدی وجود ندارد و به صورت امری کم و بیش رایج، ریشه‌یابی آن مفاهیم در ادبیات و آموزه‌های غربی جست‌وجو می‌شود. از طرف دیگر به‌کارگیری مؤلفه‌ها و لوازم شفافیت در نهاد‌های مختلف و در حوزه تعامل با مردم، گره‌گشای بخش مهمی از مشکلاتی است که هم اکنون جامعه و نظام با آن دست و پنجه نرم می‌کند.
طرح موضوع شفافیت در مقطع کنونی که کشور با مجموعه‌ای از مسائل اقتصادی و اجتماعی مواجه است از یکسو نشئت گرفته از حکمت‌هایی است که مقام معظم رهبری در نظر دارند و از طرف دیگر، مطالبه این موضوع باید به عنوان یک خواسته و موضوع راهبردی مورد توجه قرار گیرد و به عنوان راه حل برخی از مسائل به صورت جدی و در عمل از سوی همگان دنبال گردد. از ﻣﻨﻈﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ؛ ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﯾﯽ درﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم آنﻋﺒﺎرت از اینکه ﻣﺄﻣﻮر ﯾﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﺣﮑﻮﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﮕﺮان، ﭘﺎﺳﺦﮔﻮ ﺑﺎﺷـﺪ.
اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و اﺻﻮل دﯾﮕﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد. ﺑﺎ اﺑﺘﻨﺎی ﺑـﺮ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم، اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﭘﺬﯾﺮی زﻣﺎﻣﺪاران ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﯾﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم و اﺻﺎﻟﺖ دادن ﺑﻪ ﺣﻘﻮق آﻧﺎن اﺳﺖ، ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻣﺸﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز اﻋﺘﻤﺎدآﻓﺮﯾﻨﯽ اﺳﺖ. از سویی دیگر، یکی از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺗﻌﻬﺪات ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ، ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺣﻘﻮق مردم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و در اﯾﻦ ﺟﻬﺖ، «ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ» ﯾﮑﯽ از ﺧﺼﺎﯾﺺ روﺷﻦ ﺣﮑﻤﺮاﻧﯽ ﺷﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎز و ﮐﺎر ﻣﺆﺛﺮ ﺣﺎﻣﯽ ﺣﻘﻮق ﺳﯿﺎﺳﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ مردم، ﻗﺪرت را ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺮاز ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و راﻫﮑﺎری ارزﻧﺪه ﺑﺮای ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎی ﺷﻮم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺴﺎدﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﮐﻪ از مهم‌ترین چالش‌های ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪای است، باشد. از این رو می‌توان گفت؛ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ، اﻣﺮوزه ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺗﺎزه وارد اﺳﺖ، وﻟﯽ رﯾﺸﻪﻫﺎی ﻣﻔﻬﻮم ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ را ﻣﯽﺗﻮان در آﻣﻮزهﻫﺎی ﻋﻠﻮی ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در دوران ﮐﻮﺗﺎه ﺣﮑﻮمت اﯾﺸﺎن ﯾﺎﻓﺖ.
از ﻧﻈﺮ اﻣﺎم علی علیه السلام، ﻣـﺮدم اﯾـﻦ ﺣـﻖ را دارﻧـﺪ ﮐـﻪ در ﺻـﻮرت ﻣﺸﺎﻫﺪه رﻓﺘﺎر ﺧﻠﺎف اﻧﺘﻈﺎر از ﺳﻮی ﻣﺴﺌﻮﻟﺎن، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑـﺪ ﮔﻤﺎن ﺷـﻮﻧﺪ و ﻣﺴـﺌﻮﻟﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﺳﺦﮔﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﺎن را در ﺟﺮﯾﺎن ﮐﺎرﻫﺎ و ﺗﺼﻤﯿﻢﻫﺎﯾﺸﺎن ﻗـﺮار دﻫﻨـﺪ. ﺑـﺮ ﻫﻤـﯿﻦ اﺳﺎس، اﻣﺎم علیه السلام در نامه ۵۳ خود ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮏ اﺷﺘﺮ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﺷﻔﺎف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ: «اﮔﺮ رﻋﯿﺖ ﺑﺮ ﺗـﻮ ﮔﻤﺎن ﺳﺘﻢ ﺑﺮد، ﻋﺬر ﺧﻮد را آﺷﮑﺎرا ﺑﺎ آﻧﺎن در ﻣﯿﺎن ﮔﺬار و ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر آﻧﺎن را از ﺑﺪ ﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﯿﺮون آور». واژه‌هایی ﮐﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﯽ علیه السلام در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺮای ﺷﻔﺎف ﺳـﺎزی ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﺑـﺮده اﺳـﺖ، ﺗﻌﺒﯿـﺮ «أﺻِﺤﺮ» از «إﺻَﺤﺎر» ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻌﺒﯿﺮ از «ﺻﺤﺮا» ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ:
اﻣﻮر و ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﭼﻮن ﺻﺤﺮا در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﺪ ﻣﺮدﻣﺎن و ﺧﺪﻣﺖ ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن ﻗﺮار ده و آﺷﮑﺎر ﺳﺎز ﮐﻪ در ﺻﺤﺮا ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ روﺷﻦ و آﺷﮑﺎر اﺳﺖ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﻔﺎفﺳﺎزی‌ات، ﮔﻤﺎن ﻫـﺎی ﺑﺪ اﯾﺸﺎن را از ﺧﻮﯾﺶ ﺑﮕﺮدان ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮐـﺎر، ﮔﻮﻧـﻪای ﭘـﺮورش دادن ﻧﻔﺴـﺖ اﺳـﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﯽ و ﻧﺮﻣﺸﯽ ﺑﺎ ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﺖ.
امام علی علیه السلام ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ در ﺣﮑﻮﻣﺖ را اﻣـﺮی ﺿـﺮوری ﺗﻠﻘـﯽ ﻣـﯽﮐـﺮد و ﺑـﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم، دﯾﺪﮔﺎه ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ و ﺷﯿﻮه ﻋﻤﻠﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﻣﺮدم و ﻫﻤﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن در ﻣﯿﺎن ﻣﯽﮔﺬاﺷﺖ و ﺟـﺰ در ﻣـﻮرد اﺳـﺮار ﺟﻨﮕـﯽ، ﭘﻨﻬـﺎنﮐـﺎری از ﻣـﺮدم را مجـﺎز ﻧﻤﯽدانستند.
در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻋﻠﻮی، ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎ و ﻣﻌﯿﺎر ﻫﺎﯾﯽ اﻋﻢ از ﺳﺎﺧﺘﺎری و رﻓﺘﺎری دﺧﯿﻞاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزی ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﯾﺮی ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ، ﺧﯿﺮ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ.
اﻋﻠﺎم ﺻﺮﯾﺢ ﻣﻮاﺿﻊ حکوﻣﺖ، ﻫﺸﺪار و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺰاران، ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ و ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮐﺎرﮔﺰاران و ﻣﺮدم، ﻟﺰوم دﺳﺘﺮﺳﯽ آﺳﺎن ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺰاران، ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻟﺎﯾﯽ از اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی درﺳﺘﮑﺎری و اﺧﻠﺎق ﺑﺮای ﮐﺎرﮐﻨﺎن، ﮔﺰارش دﻫﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﺗﺒﯿﯿﻦ دلایل ﺗﻨﺒﯿﻪ ﮐﺎرﮔﺰاران، ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی رﻓﺘﺎری ﯾـﮏ ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﺷـﻔﺎف اﺳـﺖ. ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺑﻬـﺮهﮔﯿـﺮی از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﺳﺎﺧﺘﺎری ﭼﻮن ﺷﺒﮑﻪ ﻧﻈﺎرﺗﯽ ﮔﺴﺘﺮده و ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ، ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ در ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ راﻫﮕﺸﺎ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺮای اراﺋﻪ ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ و دﻓﺎع از ﻋﻤلکرد ﺧـﻮد در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣـﺮدم و ﻗﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ در ﻣﻘـﺎم ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﯾﯽ، از روشﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﯽﺗـﻮان اﺳـﺘﻔﺎده ﮐـﺮد که ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪﺗﺮﯾﻦ روشﻫـﺎ در ﺳﺨﻨﺎن و ﺳﯿﺮه اﻣﯿﺮﻣﺆﻣﻨﺎن علی علیه السلام ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣـﯽﺧـﻮرد.
تأکید رهبر انقلاب روی مفهوم شفافیت در مقطع کنونی هر چند از جهت اقتضائات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اهمیت اساسی‌تری پیدا کرده است، اما مروری اجمالی بر مجموعه بیانات و مواضع رهبر معظم انقلاب نشان می‌دهد که ایشان در موارد متعدد و در دیدار با مسئولان کشور و یا در ابلاغ سیاست‌های کلی نظام، موضوع شفافیت را مورد تأکید قرار می‌دادند؛ در پیشینه این موضوع به برخی از بیانات رهبر معظم انقلاب اشاره می‌کنیم: ۱- ابلاغ سیاست‌های کلی نظام اداری در ۳۱ فروردین ۸۹ و تأکید بر شفاف سازی در بند ۱۳ که آمده است: عدالت محوری، شفافیت و روزآمدی در تنظیم و تنقیح قوانین و مقررات اداری.
۲- ابلاغ سیاست‌های کلی نظام در بخش‌های مختلف به رؤسای قوای سه گانه در تاریخ ۲۰ اسفند ۷۹ و تأکید بر شفافیت در ذیل سیاست‌های کلی امنیت اقتصادی؛ بند ۳: قوانین و سیاست‌های اجرایی و مقررات باید دارای سازگاری و ثبات و شفافیت و هماهنگی باشند.
۳- ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه: بند ۹: اعمال نظارت کامل و فراگیر بانک مرکزی بر بازار و مؤسسات پولی، بانکی و اعتباری و ساماندهی مؤسسات و بازار‌های غیرمتشکل پولی و مالی در جهت ارتقای شفافیت و سلامت و کاهش نسبتِ مطالبات غیرجاری به تسهیلات. ۴- دیدار مسئولان و کارگزاران نظام - تحلیل اوضاع کشور و تبیین اصول گفتمان انقلاب اسلامی در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۳۸۵؛ رهبر انقلاب اسلامی شکوفایی اقتصادی کشور و رسیدگی به زندگی مردم را به عنوان هشتمین شاخص مهم اصولگرایی مطرح کردند و افزودند: حمایت از سرمایه‌گذاری – مقابله با بیکاری– کارآفرینی و تولید– مبارزه جدی با قاچاق و فساد - «ثبات و شفافیت و انسجام مقررات اقتصادی–بازار یابی جهانی، استفاده صحیح از نفت و توجه همزمان به برنامه‌های راهبردی کشور از جمله مسائلی است که باید مورد توجه جدی قرار داشته باشد.
۵- ابلاغ سیاست‌های کلی انتخابات در شفاف‌سازی منابع و هزینه‌های انتخاباتی و اعمال نظارت دقیق بر آن؛ بند ۴: تعیین حدود و نوع هزینه‌ها و منابع مجاز و غیرمجاز انتخاباتی، شفاف‌سازی منابع و هزینه‌های انتخاباتی داوطلبان و تشکل‌های سیاسی و اعلام به مراجع ذی‌صلاح و اعمال نظارت دقیق بر آن و تعیین شیوه و چگونگی برخورد با تخلفات مالی.
۶- بیانات ایشان در دیدار مردم آذربایجان شرقی در تاریخ ۲۷ بهمن ۹۵ و تأکید بر اینکه مدیریت همراه با شفافیت باید باشد:
«بنده به رئیس‌جمهور محترم گفتم به مدیرانتان تذکر بدهید تا مدیریت همراه با شفافیت انجام بدهند، مدیریت همراه با نظارت انجام بدهند. مدیر باید نظارت کند، باید کار را دنبال بکند. به صرف اینکه ما گفتیم فلان کار بشود، طرف مقابل هم گفت: چشم، که کار تحقّق پیدا نمی‌کند. کار بایستی در میدان و روی زمین مشخص بشود که انجام شد؛ این‌ها آن چیز‌هایی است که مورد نیاز ما است و بایستی به آن توجّه کرد.»
از این رو طبیعی است که سخنرانی رهبر معظم انقلاب در جلسه درس خارج فقه و بیان جایگاه و اهمیت موضوع شفافیت در ادبیات دینی و جامعه اسلامی از جهات مختلف، دارای ارزش راهبردی است و این سخنان در واقع، راهنمای بزرگی برای ترسیم شیوه رفتار کارگزاران نظام در مواجهه با مردم در شرایط حاضر است.
