همین چند روز پیش بود که بعد از بارشهای شدید باران در برخی استانها، سیلابهایی به راه افتاد و مثل همیشه با به جا گذاشتن خساراتی، موجب شد مسئولان حرفهای همیشگی را بزنند و مردم هم درگیر مشکلات پیش آمده، روزگارشان را سپری کنند. سیل اخیر در تمام استانهای شمالی و غربی خساراتی به همراه داشت و در استان لرستان هم به ۲۵۰ خانه روستایی خسارت زد، اما نکته حائز اهمیت این است که بسیاری از این خسارات قابل پیشگیری است و شاید با کمترین هزینه بتوان از بیشترین آسیبها جلوگیری کرد. کاری که هیچ وقت در دستور کار مسئولان امر قرار نمیگیرد و آنها ترجیح میدهند بعد از وقوع حادثه به نشستهای خبری و ارائه آمار از میزان خسارات و تلفات بسنده کنند.
وقتی بارش باران در استان لرستان شروع شد، همگان خوب میدانستند که این میزان باران حتماً خساراتی هم در پی خواهد داشت. بارشهایی که سیلآسا شد و در خرمآباد بهعنوان مرکز استان و روستایهای بخش مرکزی آن موجب طغیان آب و وارد شدن سیلاب به خانهها شد. سیل به ۲۵۰خانه روستایی در خرمآباد، پلدختر، رومشکان، چگنی، دلفان، سلسله، الیگودرز و دورود خسارت وارد کرد و بعد از چند ساعت مردم ماندند و صدمات ناشی از بارشها.
بیخیالی مسئولان به طرحهای آبخیزداری
با اینکه بارها و بارها اعلام شده با لایروبی نهرها و گذرگاه آبها میتوان از وقوع بسیاری از حوادث جلوگیری کرد، اما باز هم با هر بارانی باید شاهد به راه افتادن آب در کوچه و خیابانهای شهرها باشیم. ردپای عوامل در بروز سیلاب به خوبی مشخص است؛ مواردی که میتوانست با اقدامی مناسب در سالهای گذشته یا پیش از بارندگیهای پاییز، با برطرف کردن خطر آنها، مانع از ورود سیلاب به درون روستا شود. اگر به روستاهایی که دچار سیل شدهاند سری بزنیم، به خوبی میتوان فهمید که سیلاب جاری شده در مراتع و جنگلهای بالادست روستا در مسیر رودخانهای فصلی جریان مییابد. مسیری که در آن خبری از طرحهای آبخیزداری برای جلوگیری از بروز سیلاب دیده نمیشود. در خرمآباد و روستاهای اطرافش هم درختهای بلوط قربانی سیلاب شدهاند و شدت جریان آب خاک زیر پای آنها را شسته است.
اهمیت طرحهای آبخیزداری را در این حوادث میتوان مشاهده کرد؛ جایی که با احداث یک یا دو بند میشد از شدت یافتن جریان آب باران جلوگیری کرد و سیلاب را با کمترین سرعت و در مسیر مناسب هدایت کرد. در روستای «سالی بزرگ» سیل خسارات بیشتری به جای گذاشته است و آب به درون خانه مردم طغیان کرده است. اهالی روستا میگویند سیلاب از بالادست روستا جریان یافته و به درون روستا راه یافته است. کانالهای با عرض کم در مسیر سیلاب دیده میشود که قطعاً برای هدایت آب ناشی از سیلاب مناسب نیستند و دستگاههای ذیربط در تلاش برای وسیع کردن کانالهای جریان آب و جبران خسارت وارد شده به مردم هستند.
ساختوسازها در مسیلها
ترس اکثر روستانشینان لرستان این است که اگر بارش اخیر که آنقدرها هم قوی نبود این همه خرابی به جای گذاشت، اگر در طول پاییز و زمستان، بارشهای بزرگتر و بیشتری صورت بگیرد چه بلایی به سرشان خواهد آمد. به عنوان مثال در جایی که سیلاب جریان یافته در بستر رودخانه فصلی منجر به ریزش جاده شده است؛ موضوعی که مردم روستا را نگران کرده که مبادا در بارشهای بعدی جاده دسترسی به روستا تخریب و راه ارتباطی مردم قطع شود. موضوع چندان پیچیده به نظر نمیرسد؛ زمینهای باغات به سمت حریم رودخانه پیشروی کردهاند و بستر رودخانه نیز از قطعات بزرگ سنگ پاکسازی نشده است. در چنین شرایطی وقوع کمترین بارش نیز منجر به پر شدن بستر رودخانه و شسته شدن دیوارهای اطراف خواهد شد. شاید با یک اقدام به موقع در لایروبی بستر رودخانه و همکاری مردم روستا در آزادسازی حریم آن، میشد از وارد شدن خسارت به جاده جلوگیری کرد. در روستای «ده باقر» هم سیل به خاطر کامل نشدن یک کانال که به منظور مهار سیل در حال ساخت است به وقوع پیوسته است. کانال هدایت آب روستا که از میان روستا و در همجواری با خانه اهالی روستا میگذرد تا انتها تکمیل نشده و سیلاب به همراه گل و لای و شاخههای شکسته شده به درون کانال جریان یافته و در نهایت در بخش نیمهکاره کانال خسارت به بار آورده است. دهیار روستا از پیگیریهای متعدد برای تکمیل کانال و کمبود اعتبارات دستگاهها برای تکمیل آن میگوید و یادآور میشود که این پیگیریها هنوز نتیجه نداده است. در نهایت همه به این نتیجه میرسند که تنها راهحل کوتاه مدت لایروبی و وسیع کردن کانال هدایت آب روستا است؛ راهحلی که هر چند موقتی است، اما دست کم از بروز خسارت در بارش بعدی جلوگیری میکند. در استان لرستان هم مانند بسیاری از مناطق دیگر ایران، پوشش درختی به شدت تخریب و بخش زیادی از مساحت حوضه آبریز به اراضی کشاورزی تبدیل شده است که این موضوع باعث افزایش تولید رواناب و سیلاب میشود. در همین رابطه مدیرعامل شرکت آب منطقهای لرستان میگوید: «شرایط توپوگرافی و شیب تند و کوهستانی حوضه آبریز، فیزیوگرافی و شکل حوضه که گرد و دارای آبراهههای کوتاه و هم شکل و هم اندازه است باعث میشود روانابهای تولید شده در یک زمان کوتاه و به طور همزمان به خروجیهای حوضههای آبریز واقع در روستاهای بخش جنوبی از جمله سالی بزرگ، ده باقر، تکانه و... برسند و سیلابی وحشتناک ایجاد شود.»
رضا میرزایی با بیان اینکه شدت بارشها به گونهای بوده که در زمانی کوتاه بخش عمده بارشها تبدیل به رواناب شده است، ادامه میدهد: «شرایط زمینشناسی حوضه آبریز جنوبشرقی خرمآباد و وجود سازندهای ریزدانه و نفوذناپذیر کشکان نیز مزید بر علت تولید رواناب و بروز سیلاب بوده است.» البته نباید فراموش کنیم که طی سالهای اخیر اهالی روستاهای منطقه به طور غیرمجاز اقدام به تصرف و تجاوز به بستر و حریم مسیلها کرده و بخش زیادی از منازل مسکونی دقیقاً در داخل بستر و حریم مسیلها ساخته شده است که این وضعیت سبب میشود با هر بارندگی و وقوع سیلابی در معرض تهدید قرارگیرند. هر چند یک بار دیگر باید تأکید کرد که مناسبترین راه علاج مشکلات، انجام اقدامات آبخیزداری مناسب مکانیکی و بیولوژیکی در قسمت علیای حوضه آبریز است، اما باز هم باید اعلام کرد که همه این اتفاقات و حوادث و پیشنهادها، مثل دفعات گذشته بهدست فراموشی سپرده میشوند تا بارش بعد و حوادث بعد.