نگاهی ذوق زده به برنامه توسعه برخی کشورهای عربی در منطقه و توسعه وابسته آنها سبب شده تا برخی محافل داخلی نیز نظام را به پیروی از همین نسخهها فرابخوانند.
صرف نظر از رقابت سنگینی که بین محور مقاومت در منطقه با کشور همپیمان با محور غربی- عربی درگرفته است، رقابت دیگری نیز به صورت خاموش در جریان است که البته توجه برخی در داخل را نیز جلب کرده است.
شاید خبری که در میان تحولات مربوط به پرونده خاشقجی و قتل وی از سوی عربستان سعودی پنهان ماند، پرتاب اولین ماهواره امارات متحده عربی که در این کشور ساخته شده با یک پرتاب گر ژاپنی به فضا بود. از سوی دیگر مقدمات احداث یک پایگاه فضایی با کمک شرکتهای غربی در امارات نیز فراهم شده است. عربستان هم در این میان نمایش پرهیاهویی در منطقه با همایش داووس صحرا داشت؛ همایشی که به منظور جذب سرمایه گذاریهای خارجی برگزار شد و با وجود تحریم برخی شرکتهای اروپایی نزدیک به ۵۰ میلیارد دلار قرارداد به خصوص با شرکتهای شرقی امضا شد.
این نمایش پر زرق و برق که نمادی از توسعه وابسته است، به نظر توجه برخیها در ایران را جلب کرده و به عنوان الگویی برای ایران ذکر میشود؛ الگویی که باید ایران به عنوان یکی از قدرتهای مهم منطقهای مسیر قبلی خود را رها کرده و به سمت الگوهای جدید توسعه حرکت کند.
همنوایی جالب در داخل و خارج
سایت عصر ایران در مطلبی در همین باره با اشاره به طرح توسعه ۲۰۳۰ عربستان سعودی مینویسد: برای توسعه گردشگری عمومی نیز پروژه دریای سرخ در سواحل جنوب غربی عربستان سعودی (دریای سرخ) اجرا میشود و طی آن ۵۰ جزیره موجود در این منطقه با مدرنترین امکانات، به مقاصد جدید گردشگری جهان تبدیل میشوند. شهر «نیوم» نیز در شمال غربی عربستان سعودی ساخته میشود تا به عنوان یک شهر کاملاً هوشمند و مبتنی بر انرژی تجدیدپذیر پذیرای گردشگران شود. همچنین برنامه «گرین کارت» عربستانی هم اجرا خواهد شد.
در بخش دیگری از این مطلب هم به بحث آزادیهای اعطایی به زنان و همچنین بورسیه دانشجویان و کاستن حجم اقتصاد نفتی عربستان نیز پرداخته شده است.
در پایان این مطلب نیز آمده است: «باید» همین امروز حواشی را کنار گذاشت، در اسرع وقت روابط با دنیا را بهبود بخشید، توانمندیهای داخلی را فعال و برنامه توسعه ایران را تدوین و اجرایش را آغاز کرد. ایران ظرفیتهایی دارد که سعودیها ندارند و اگر «هر چه زودتر» برنامه توسعه غیرشعاری ایران آغاز شود، هنوز میتوانیم برسیم و سبقت بگیریم و برنده شویم ولی اگر به خواب و خیال مان ادامه دهیم، آنگاه زمانی به خود خواهیم آمد که در خاورمیانه تحت سیطره عربستان زندگی میکنیم و سعودیها بر آن سروری میکنند. جالب این است که این حرف به گونهای دیگر نیز از سوی برخی تریبونهای خارجی تبلیغ میشود، به عنوان مثال یکی از مشاوران دولت امارات در مقالهای که در سایت العربیه منتشر شده است به این نکته میپردازد که رویه فعلی برای مردم ایران چیزی جز ویرانی به همراه ندارد و تنها باعث رنج و زحمت آنان میشود.
این مشاور دولت امارات همانند این سایت به پیشرفتهای عربستان سعودی و امارات میپردازد، حضور ایران در منطقه و پیگیری برنامههای هستهای را بیهوده مینامد و خواستار اصلاح آن میشود.
در این سایت دقیقاً به برنامه فضایی امارات اشاره میشود و این نکته مورد تأکید قرار میگیرد که ایران با توسعه موشکهای دفاعی تنها تحریمهای بینالمللی را برای خود خریده و در طرف مقابل امارات با همکاری با سایر کشورها توانسته مرزهای فناوری را طی کند.
طرحهایی تکراری یا شکستخورده
برای نقد این ماجرا شاید در وهله اول بد نباشد تا نگاهی به برخی برنامههای بلندپروازانه سعودیها بیندازیم و آنها را مورد موشکافی قرار دهیم.
برنامه سعودیها برای رهایی از اقتصاد نفتی یا همان ۲۰۳۰ مبتنی بر رقابتپذیر کردن اقتصاد و رونق دادن به صنایع جدید و سرمایه گذاری در تکنولوژیهای جدید است. با این حال نگاهی واقعبینانه نشان میدهد عملاً اتفاق تازه در عربستان سعودی روی نداده است.
در حالی که عربستان سعودی به دلیل جنگ یمن با کسری بودجه بسیار سنگینی روبه رو بود بن سلمان تلاش تبلیغاتی فراوانی برای کاهش هزینهها از طریق صرفه جویی به راه انداخت. با این حال اغلب این اصلاحات از جمله کم کردن حقوقها و ریخت و پاشهای دولتی تنها در حد حرف باقی ماند.
واقعیترین اصلاحات دوران پادشاهی سلمان بن عبدالعزیز تلاش برای کاهش پرداختهای حقوق و دستمزد با حربه تغییر تقویم بود که بعد از توفیق اولیه با مقاومت کارکنان دچار عقب نشینی نسبی شد. بعد از یک سال از شروع این برنامه دولت عربستان دوباره مجبور شد برنامه پرهزینه قبلی خود را ادامه بدهد.
تقریبا همه مواردی که درباره پروژههای عظیم توریستی عربستان میشنوید از جمله پروژه ساخت منطقه مسجد الحرام، احداث دهکدههای توریستی و... همگی یا اساساً طرحهایی قدیمی هستند که طی زمان در حال اجرا بودهاند یا به صورت رسمی، اما بدون سرو صدا قبلاً هم موجود بودهاند. از جمله این طرحها میتوان به ایجاد دهکدههای ویژه توریستی اشاره کرد که همگان از آن مطلع بودهاند.
پروژه ساخت شهرک ۵۰۰ میلیارد دلاری نئوم هم که فعلاً به لحاظ اجرایی کمتر از جنگ ستارگان ریگان به اجرا نزدیک است. در کنار این برنامهریزی برای خصوصیسازی شرکت آرامکو عملاً به شکست انجامیده است. دلیل اصلی آن هم این است که روشن شده که ارزش واقعی این شرکت هیچ گاه به آنچه سعودیها مدعی آن هستند نمیرسد. در حالی که سعودیها مدعی ارزش ۲۰۰۰ هزار میلیارد دلاری برای سهام آرامکو هستند، اما عملاً برآوردها نشان میدهد این ارزش واقعی حتی به ۳۰ درصد این رقم هم نمیرسد. در آخرین اخباری که از این پروژه منتشر شده، شخص پادشاه سعودی دستور توقف خصوصیسازی آرامکو را صادر کرده است. در خصوص مبارزه با فساد هم برخلاف تصور عمومی احکام کمیته ضد فساد و دستگیری شاهزادگان نه پایان قبیلهگرایی بلکه دقیقاً یک کودتای قبیلهای کامل توسط جناح سدیری خانواده سعودی علیه جناح غیر سدیری است، به بیان دیگر عربستان از یک حکومت در قبیله بزرگ آلسعود به یک زیر قبیله مشخص محدود شده است.
آزادی در کار نیست
بخش اعظم آنچه به عنوان اصلاحات وسیع اجتماعی در عربستان تبلیغ میشود اساساً شوخی شبکههای اجتماعی است و با شدت تکذیب شده است از جمله حق مسافرت زن بدون محرم به خارج، حق تحصیل بدون اجازه شوهر و حق مراجعه به وکیل بدون اجازه شوهر که هرگز هیچ حکمی برای آزادی آن صادر نشده است. مواردی مثل حضور زن بیحجاب و پخش صدای زن خواننده هم در شبکههای رسمی سعودی اساساً مسائل غیرعادیای نیستند و سالهاست همین است. پرسهای در شهرهای مدرنی همچون جده و ریاض که البته برای حجاج ایرانی ممکن نیست، به خوبی نشان میدهد موارد فوق به هیچ عنوان عملیات خارق العادهای در عربستان به شمار نمیرود.
نگاهی بازتر به تجربه دنیا
با این تفاصیل اینکه در داخل عدهای از چنین برنامههایی که اغلب ناموفق نیز بودهاند، ذوق زده شده و کشور را به پیروی از آن فرابخوانند کمی جای تعجب دارد. اصولاً همه میدانند آنچه میتواند منجر به توسعه یک کشور شود، چیزی جز سرمایه گذاری بر قابلیتهای بومی نیست.
اینکه مهمترین منتفع امنیت ملی یک کشور قربانی یک تقلید سهل انگارانه شود، نکتهای است که حتی عقبافتادهترین کشورهای دنیا نیز به آن تن نخواهند داد. شاید وقت آن باشد که با چشمانی بازتر به مرور آنچه در توسعه درونزا در ایران اتفاق افتاده و مقایسه آن با کشورهای عربی بپردازیم.