مازندران از جمله استان‌های شمالی کشور به شمار می‌رود که نقش مهمی در تولید برنج دارد. کیفیت و کمیت بالای این محصول موجب شده تا علاوه بر داخل استان در مناطق مختلف کشور نیز طرفداران بسیاری داشته باشد. با تمام مزایایی که برنج برای تولیدکنندگان دارد، اما قدیمی و به روز نبودن صنعت شالیکوبی و استفاده از روش‌های سنتی ازجمله دلایلی است تا برنج مازندران در جریان مراحل تولید ضایعات قابل توجهی داشته باشد موضوعی که به گفته مدیر جهاد کشاورزی مازندران برای حل این معضل نیاز است تا سال ۱۴۰۰، ۶۴۷ واحد شالیکوبی سنتی و مدرن در استان بهسازی و احیا شوند.
مازندران بیش از ۲۴۰ هزار هکتار اراضی شالیزاری دارد و قطب مهم تولید برنج در کشور محسوب می‌شود. این استان با داشتن ۳۸ درصد سطح زیر کشت و ۴۲ درصد تولید برنج کشور، تأمین‌کننده اصلی برنج کشور است و هر سال حدود ۴ /۱ میلیون تن شلتوک در مازندران تولید می‌شود. تولید سالانه برنج در ایران به بیش از ۳ میلیون تن شلتوک و حدود ۲ میلیون تن برنج سفید می‌رسد و در این میان استان‌های گیلان، مازندران و گلستان مهم‌ترین قطب‌های تولید برنج کشور محسوب می‌شوند و ۴۲ درصد برنج کشور در مازندران تولید می‌شود. با وجود اینکه پارسال ۵۰ هزار هکتار از زمین‌های استان مازندران به‌صورت مکانیزه نشاکاری شد، مهیا بودن شرایط موجب شده تا امسال کشت مکانیزه برنج به ۶۰ هزار هکتار برسد.
مازندران و تولید متنوع‌ترین برنج کشور
استان مازندران با در اختیار داشتن نزدیک به ۲۳۰ هزار هکتار شالیزار رتبه نخست کشور در تولید برنج را داراست. از آنجا که سالانه ۲ میلیون و ۹۰۰ هزار تن مصرف برنج کشور است لذا از این میزان یک‌میلیون و ۹۰۰ تا ۲ میلیون تن در کشور تولید می‌شود که سهم استان مازندران از این میزان یک میلیون و ۲۵۰ هزار تن است. این مهم موجب شده تا ۴۲ درصد نیاز کشور در زمینه نیاز به برنج توسط شالیکاران این استان تأمین شود. دبیر انجمن برنج ایران با تأیید این موضوع می‌گوید: «با توجه به مساعد بودن هوا و بارندگی مناسب بهاری، میزان تولید برنج در مازندران و گیلان امسال افزایش خواهد داشت.» جمیل علیزاده شایق می‌افزاید: «از آنجا که استان‌های دیگر نقش زیادی در تأمین برنج مورد نیاز کشور نداشتند، ممنوعیت کشت که امسال اعمال شد نمی‌تواند زیاد بر بازار برنج اثرگذار باشد.» سال گذشته ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن برنج در کشور تولید شد و کسری آن ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تن بود که به همراه ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تن ذخیره‌سازی استراتژیک در مجموع یک میلیون تن برنج وارد کشور شد. امسال هم نیاز کشور به واردات برنج در همین حد است زیرا نه تغییر عمده‌ای در میزان تولید داخلی ایجاد شده و نه میزان مصرف افزایش یافته است.
ضایعات ۲۵ درصدی برنج
به دلیل فناوری با قدمت ۷۰ ساله حدود ۶۵۰ واحد شالیکوبی استان، ۲۰ تا ۲۵ درصد شالی در این فرایند به ضایعات تبدیل می‌شود. همچنین به دلیل فرسودگی و غیراستاندارد بودن خط تبدیل شالیکوبی‌ها، شلتوک، دچار خسارات و ضایعات بالای کیفی و کمی می‌شود به صورتی که میزان برنج شکسته از دو برابر استاندارد بالاتر می‌رود. معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با تأیید این موضوع می‌گوید: «میزان ضایعات در شالیکوبی‌های سنتی ۲۰ تا ۲۵ درصد است که از ارزش کیفی کمتری برخوردار است.»
عزیزالله شهیدی‌فر می‌افزاید: «ظرفیت تبدیل شالیکوبی‌های سنتی یک تن در ساعت است در حالی که در واحد‌های مدرن ۳ تن در ساعت انجام می‌شود.» همانطور که گفته شد استفاده از شالیکوبی‌ها و کارخانه‌های سنتی تولید برنج سبب افزایش میزان ضایعات این محصول شده است. از آنجا که زنجیره تولید برنج در مازندران امری مهم برای توسعه صادرات است لذا با توجه به اینکه بیشتر کارخانه‌های تولید برنج در استان سنتی است، جهاد کشاورزی باید برای نوسازی واحد‌های تولیدی برنامه‌ریزی کند.
رئیس کل جهاد کشاورزی مازندران به برنامه‌های فراروی بخش کشاورزی از جمله برنج اشاره می‌کند و می‌گوید: «طبق اسناد بالادستی و ظرفیت‌های موجود استان مازندران، ۲۸ واحد فرآوری برنج نیازمند بهسازی است و یک واحد مدرن نیز باید ایجاد شود.» شهیدی‌فر با تأکید بر لزوم اصلاح ساختار شالیکوبی‌ها در استان می‌افزاید: «۶۴۷ واحد شالیکوبی سنتی و مدرن در استان وجود دارد که باید تا سال ۱۴۰۰ بهسازی و احیا شوند.»
وی با بیان اینکه در مجموع ۲۰ تا ۲۵ واحد شالیکوبی در استان مازاد وجود دارد، ادامه می‌دهد: «ظرفیت تولید شلتوک برنج در شالیکوبی‌های مدرن دو برابر شالکوبی‌های سنتی و ظرفیت کارخانه‌های مدرن ۹۰۰ هزار تن است. ظرفیت موجود بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن است.»
این در حالی است که تا کنون از ۹۳۷ واحد شالیکوبی فعال در استان ۳۰۰ واحد نوسازی و به فناوری پیشرفته مجهز شدند.
