محمدرضا سوري
دركنار آلوده شدن خزر به انواع آلودگي ، صيد بي رويه انواع ماهيان وبي توجهي به حفظ ذخايراين درياچه ازجمله عواملي است كه سبب شده تا درساليان اخير ، اين مكان ازاين لحاظ در آستانه بحران قرار بگيرد مساله اي كه در سالهاي اخير هشدار كارشناسان را در پي داشته است .
اين موضوع موجب شد تا مدیرکل شیلات گیلان با اشاره به تکثیر و رهاسازی ۱۱۵ میلیون قطعه بچه ماهی در دریای خزر برای ترمیم ذخایرآن،رونق آبزي پروري را از مهمترين برنامه هاي اين سازمان براي حفظ آبزيان اعلام كند.
*******
در یک دهه اخیر ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر که ذخیره مشترک بین پنج کشور حاشیه خزری شامل روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود، به دلایلی همچون صیدهای بی رویه و غیرمجاز و سن بالای بلوغ این گونه ها از حجم سه هزار تن به کمتر از 500 تن رسید که زنگ خطر را برای کشورهای ساحلی دریای خزر به صدا درآورد.
اين مهم موجب شده تا هرساله اين پنج كشور حاشيه خزر برنامه هايي از جمله ممنوعيت يا محدوديت درصيد را دردستور كار خود قرار دهند.
آمار سال 2010 نشان می دهد، مجموع صید و برداشت مجاز ماهیان خاویاری پنج کشور حوزه دریای خزر 989 تن ماهی خاویاری نر و ماده و حدود 86 تن سهمیه صادرات خاویار از کل دریای خزر بوده که سهم مجاز ایران در صید تجاری ماهیان خاویاری 403 تن ماهی نر و ماده (41 درصد) و 39 تن صادرات خاویار (45 درصد) بوده است.
در همین مدت، روسیه از صید ماهیان خاویاری 268 تن و صادرات خاویار 23 تن و جمهوری آذربایجان نیز در صید ماهیان خاویاری 84 تن و صادرات خاویار 6 تن سهم داشت.
ایران در سالهای 1376 یک هزار و 300 تن، 1387 حدود 178 تن، 1388 حدود 131 تن،1389 حدود 93 تن و 1390 حدود 80 تن برداشت ماهیان خاویاری از حوزه خزر داشته است.
اين مهم موجب شد تا شيلات استانهاي شمالي ازجمله گيلان ضمن محدوديت در صيد برخي از ماهيان خصوصا نوع كمياب آنها اقدام به ممنوعيت صيد دردریای خزركند موضوعي كه مي تواند تاثير مثبتي بر حفظ ذخاير اين دريا داشته باشد.
رهاسازي ۱۱۵ میلیون قطعه بچه ماهی
از آنجا كه يكي از مهمترين اقدامات براي حفظ ماهيان تكثير آنها ورهاسازي است لذا اين مهم سبب شده تا شيلات استان گيلان برنامه هاي خوبي را دراين زمينه اجرايي كند.
مدیرکل شیلات گیلان با اشاره به تکثیر و رهاسازی ۱۱۵ میلیون قطعه بچه ماهی در دریای خزر برای ترمیم ذخایر،مي گويد: «آبزی‌پروری و پرورش ماهی در قفس اولویت مهم شیلات است.»
اسحاق شعبانی با اشاره به آغاز زود هنگام فصل صید ماهیان استخوانی از دریای خزر، مي افزايد: «این تصمیم در راستای استفاده بیشتر صیادان از شرایط مساعد آب و هوا از سوی شیلات گیلان پیشنهاد شده و مورد موافقت قرار گرفت.»
شروع زود هنگام فصل صید ماهیان استخوانی سبب افزایش میزان صید ماهی شده که در حال حاضر ۵۸۰ کیلوگرم ماهی در حوزه استان گیلان صید شده است.
مدیرکل شیلات گیلان با اشاره به افزایش ۷۱ درصدی صید نسبت به سال گذشته، ادامه مي دهد:« در سال گذشته در این مدت ۳۳۵ کیلوگرم انواع ماهیان استخوانی صید شده بود. کفال بیشترین ماهی صید شده در این مدت است. شرایط مساعد جوی یکی از عوامل موثر در افزایش میزان صید است.»
از آنجا كه صید ماهی یکی از عوامل کاهش ذخایر دریای خزر بوده که باید با استفاده از تولید و تکثیر طبیعی و یا مصنوعی ترمیم شود، لذا اين مهم موجب شده تا تکثیر طبیعی ماهیان استخوانی با توجه به شرایط رودخانه‌ها تقریبا صفر است.
وجود ماهی مولد یکی از مهم ترین فاکتورها برای تکثیر مصنوعی ماهیان استخوانی است که متاسفانه در سال گذشته در این زمینه شرایط مناسبی در دریا وجود نداشت.وی تکثیر مصنوعی ذخایر دریای خزر را تنها راهکار حفظ ذخایر دریا و تأمین منابع درآمدی صیادان دانست و گفت: سه مرکز تکثیر منصوعی ذخایر ماهی استخوانی و خاویاری در شهرک صنعتی رشت، سنگر و سیاهکل در گیلان فعالیت می کنند.
مدیرکل شیلات گیلان با بیان اینکه از این تعداد دو مرکز در زمینه تکثیر ماهیان استخوانی و یک مرکز نیز به تکثیر ماهیان خاویاری می پردازد، مي گويد:« وجود ماهی مولد یکی از مهم ترین فاکتورها برای تکثیر مصنوعی ماهیان استخوانی است که متاسفانه در سال گذشته در این زمینه شرایط مناسبی در دریا وجود نداشت.»
شعبانی کاهش بارش باران و عدم مهاجرت ماهیان به دریای خزر را از جمله عوامل این موضوع دانست و مي افزايد: «به همین دلیل شیلات گیلان در مجموع ۱۱۵ میلیون قطعه انواع ماهیان استخوانی و خاویاری را تکثیر و در دریای خزر رهاسازی کرد. این میزان در سال گذشته حدود ۱۳۰ میلیون قطعه بوده است.»
ممنوعيت صيد كميابها از درياي خزر
آمارها نشان مي دهد درحال حاضر، پنج گونه از ماهیان خاویاری ممتاز جهان از جمله فیل ماهی (بلوگا)، تاس ماهی ایرانی (قره برون ایرانی)، تاس ماهی روسی (چالباش روس)، شیپ و اوزون برون (دراکول) در دریای خزر زندگی می کنند که در فهرست گونه های به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارند.
در یک دهه اخیر ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر که ذخیره مشترک بین پنج کشور حاشیه خزری شامل روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود، به دلایلی همچون صیدهای بی رویه و غیرمجاز و سن بالای بلوغ این گونه ها از حجم سه هزار تن به کمتر از 500 تن رسید که زنگ خطر را برای کشورهای ساحلی دریای خزر به صدا درآورد. اين مهم موجب شده تا اين 5كشور براي حفظ اين گونه ها به توافق كلي برسند.
بر اساس توافق سران پنج کشور حاشیه دریای خزر در اجلاس کمیسیون مشترک منابع زنده دریای خزر در باکو مقرر شد از سال 2010 میلادی به مدت پنج سال صید تجاری ماهیان خاویاری به منظور بازسازی ذخایر دریایی ممنوع شود که این مهم در ابتدای سال 2012 عملیاتی شد و این کشورها موافقت کردند تا با اجرای طرح‌های مختلف منابع زنده این دریا را تحت حفاظت قرار دهند؛ ایران برای حفظ منابع زنده دریای خزر پیشنهاد خود را در شش بند ارایه داد که مورد توجه کشورهای حاشیه خزر قرار گرفت.
در سال 2015 میلادی طبق توافق کشورهای مذکور در کمیسیون حفاظت و بهره برداری بهینه از منابع زنده دریای خزر ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری به مدت پنج سال دیگر یعنی تا سال 2020 تمدید شد تا ذخایر این گونه ماهیان احیا و بازسازی شود.
بر اساس این ممنوعیت کشورهای مذکور هیچ مجوزی برای صید تجاری ماهیان خاویاری ندارند و کشورهایی که دارای مراکز تکثیر هستند، سالانه می توانند مقدار کمی برداشت برای فعالیت های تحقیقاتی و تکثیر و بازسازی ذخایر داشته باشند.
همچنین مقرر شد با بازسازی ذخایر دریایی و پرورش ماهیان خاویاری هر ساله گزارشی از آمار قطعی وضعیت این گونه از ماهیان ارزشمند دریای خزر به کمیسیون منابع زنده دریای خزر ارایه شود.
کماکان ممنوعیت برداشت تجاری ماهیان خاویاری در دریای خزر برقرار است و کشورهای حاشیه دریای خزر ملزم به رعایت این توافقنامه هستند.
با توجه به اين مهم اميد مي رود اين اقدامات بتواند تاثير خوبي بر حفظ وتكثير گونه هاي كمياب وبعضا درحال انقراض بگذارد وبتواند حيات را اين گونه ها ارمغان دهد.
