جوانآنلاین: انقلاب ۵۷، تأثیر زیادی بر صنعت پتروشیمی گذاشت، تا جایی که امروز به یکی از پرسودترین و توسعه یافتهترین صنایع ایران و منطقه خاورمیانه تبدیل شده و بازارهای جهانی را از آن خود کرده است و به تنهایی ۱۲ میلیارد دلار ارز کشور را تأمین میکند که جایگاه ارزشمند پتروشیمیها را در صنعت و اقتصاد کشور نشان میدهد.
قدمت ۵۰ ساله صنعت پتروشیمی در ایران
ایجاد صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی ۵۰ ساله دارد و به دهه ۱۳۳۰ شمسی بر میگردد. در اواخر این دهه، وزارت اقتصاد وقت به منظور گسترش صنعت پتروشیمی در کشور، بنگاه شیمیایی کشور را تأسیس کرد و شرکت مزبور در سال ۱۳۳۷ طرح احداث کارخانه کود شیمیایی مرودشت فارس را به اجرا گذاشت و در سال ۱۳۴۲ با بهرهبرداری از مجتمع پتروشیمی شیراز این صنعت به طور رسمی وارد فعالیتهای اقتصادی کشور شد، در پایان همان سال نیز شرکت ملی صنایع پتروشیمی تأسیس شد.
از سوی دیگر، در سال ۱۳۳۸ بخش خصوصی ایجاد یک کارخانه کلرآلکالی را مورد توجه قرار داد. این کارخانه نزدیک آبادان بود و با تجزیه نمک طعام، سود سوزآور و کلر تولید میکرد. مشخص نیست که چرا نام شرکت را «شرکت سهامی پتروشیمی ایران» و نام کارخانه را «کارخانه پتروشیمی ایران» گذاشته بودند، زیرا کار کارخانه، عملیات شیمیایی محض بود، شاید این شرکت یا کارخانه در آینده میخواست محصولات پتروشیمی تولید کند.
در روز ۲۹ دیماه ۱۳۴۲ شاه مخلوع از این کارخانه بازدید کرد و روزنامهها هم نوشتند «پتروشیمی آبادان به بهرهبرداری رسید» پس از تشکیل و سازماندهی شرکت، بررسی طرحهایی که از میان تولید محصولات انبوه پتروشیمی باید انتخاب میشد، آغاز شد. تا مدتها کارخانه تولیدی شرکت، محصول کود شیمیایی شیراز بود که به شرکت واگذار شده بود. در مرحله بعد و تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه این صنعت در قالب سه برنامه عمرانی (۵۶-۱۳۴۳) به اجرا درآمد. از عمده اهداف این سه برنامه، تأمین نیاز داخلی کشور به کودهای شیمیایی و برخی مواد پایه شیمیایی و پتروشیمیایی بود.
تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه این صنعت با تعداد اندکی از مجتمعهای پتروشیمی با هدف تأمین نیاز داخلی کشور به کود شیمیایی و برخی مواد پایه شیمیایی جدید نظیر دوده، گوگرد، گاز مایع، سودسوزآور، کربنات و بیکربنات سدیم، پی وی سی و مواد نرم کننده پلاستیک به اجرا درآمد که احداث مجتمعهای پتروشیمی رازی (شاهپور سابق)، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز، خارک، فارابی (ایران نیپون سابق) و طرحهای توسعه پتروشیمی شیراز و انجامبخش عمدهای از احداث پتروشیمی بندر امام (ایران ژاپن سابق) حاصل تلاشهای این دوره بوده است. در سالهای منتهی به سال ۱۳۵۶ کل سرمایهگذاری انجام شده در شرکت ملی صنایع پتروشیمی به حدود ۱۱۰ میلیارد ریال رسید.
توسعه در زمان جنگ تحمیلی
در دوره پس از انقلاب از ابتدای سال ۱۳۵۸ تا نیمه اول سال ۱۳۶۷ عمده فعالیت شرکت ملی صنایع پتروشیمی در پشتیبانی از جبهههای جنگ تحمیلی و همچنین مراحل طراحی و مهندسی، تدارکات و آمادهسازی زمین مجتمعهای اراک و اصفهان خلاصه میشد. تنها فعالیت عمده، در این دوره تکمیل طرح توسعه پتروشیمی شیراز بود. در نیمه دوم سال ۱۳۶۷ و با پذیرش قطعنامه ۵۹۸، تلاش مجدانه شرکت برای بازسازی و نوسازی مجتمعها و واحدهای تولیدی آغاز شد.
در این دوره کل سرمایهگذاری شرکت به رقم ۴۲۰ میلیارد ریال رسید و از این طریق، شرکت توانست طرح توسعه پتروشیمی شیراز (آمونیاک و اوره ۲) و کلرآلکالی را تکمیل کند و اجرای طرحهای متانول شیراز، مجتمع پتروشیمی اراک و واحد دی آمونیم فسفات رازی را آغاز کند. بهعلاوه در همین دوره، شرکت طراحی ـ. مهندسی صنایع پتروشیمی (پیدک) در قالب طرح متانول اول در شیراز شکل گرفت و برای اولین بار طراحی تفصیلی در کشور انجام شد.
در سال ۱۳۶۷ مجتمع پتروشیمی شیراز به بیشترین مقدار تولید خود پس از انقلاب دست یافت و همزمان تولید مجدد در فازهای اول و دوم مجتمع پتروشیمی رازی آغاز شد. در این سال مجموع تولید مجتمعها به ۸۸۰ هزار تن (محصولات میانی و نهایی) رسید و شرکت موفق به صدور حدود ۲۷۰ هزار تن گوگرد به ارزش ۲۶ میلیون دلار و فروش داخلی ۴۳۰ هزارتن محصولات شیمیایی به ارزش ۵ میلیارد ریال شد.
پس از آن در دوره سازندگی و با توسعه شبکه گازرسانی و تولید از مخزن پارس جنوبی طی دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ صنعت پتروشیمی به صنعتی اثرگذار در اقتصاد ایران بدل شد. در سالهای ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ بازسازی مجتمعهای آسیب دیده در جنگ تحمیلی با جدیت پیگیری شد و به تدریج، مجتمعهای آسیب دیده به بهرهبرداری رسید. در عین حال بهرهبرداری شماری از طرحهای اساسی شرکت ملی صنایع پتروشیمی شامل مجتمعهای پتروشیمی اصفهان، پتروشیمی اراک و تکمیل مجتمع بندر امام؟ ره؟ آغاز شد.
در سالهای ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۸ با بهرهبرداری از طرحهای باقیمانده از برنامه پنجساله نخست، تولید سالانه محصولات پتروشیمیایی از ۲/۴ به ۱۱ میلیون تن در سال رسید. از سال ۱۳۷۹ فعالیتهای صنعت پتروشیمی به اوج خود رسید. در این دوره، بر پایه تجربههای به دست آمده از اجرای برنامههای نخست و دوم، با اجرای برنامه پنجساله سوم و چهارم، ساخت طرحهای متعددی آغاز شد و از آن میان مجتمعهای پتروشیمی تبریز، ارومیه، خراسان، بوعلی سینا، خوزستان، بیستون، فنآوران، امیر کبیر، شهید تندگویان، مارون، پارس، زاگرس، آریا ساسول، نوری (برزویه)، پردیس، جم، کرمانشاه، لاله، کارون و مهر به تولید رسید. افزون بر آن، فعالیتهایی، چون استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود، توسعه صادرات، ارتقای جایگاه پتروشیمی در صادرات غیر نفتی و گسترش فعالیتهای خصوصیسازی مورد توجه بود.
ارقام پیشرفت در حوزه پتروشیمی
ارقام پیشرفت در حوزه پتروشیمی بسیار چشمگیر است به نحوی که از ۳ میلیون تن در سال ۵۷ به ۶۴ میلیون تن در سال ۹۶ رسید و با توجه به هدفگذاری انجام شده امسال به ۷۲ میلیون تن خواهد رسید، برای اطلاع از جزییات بیشتری درباره صنعت پرسود پتروشیمی به سراغ آقای سید حمید حسینی، دبیر اتحادیه صادرکنندگان فرآوردههای نفت، گاز و پتروشیمی رفتیم که در ادامه گفتوگوی روزنامه «صبح نو» را میخوانید.
صنعت پتروشیمی طی ۴۰ سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی چه تغییراتی داشته و چقدر در این صنعت پیشرفت کردهایم؟
یکی از هوشمندانهترین کاری که در زمینه صنعتی شدن انقلاب انجام شده است، صنعت پتروشیمی بوده است. ما بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی انتخاب کردیم که در مسیر پیشرفت صنعت پتروشیمی گام برداریم در حالیکه قبل از انقلاب اسلامی فقط پتروشیمی شیراز را داشتیم و هیچ چشمانداز جدی را در این زمینه نداشتیم، حتی از منابع گازی خود برای صادرات گاز به روسها بهره میبردیم. صنعت پتروشیمی ایران، یکی از موفقترین صنایع پس از پیروزی انقلاب است، این صنعت، صنعتی جهانی است و در بازارهای دنیا حرفهای زیادی برای گفتن دارد.
پتروشیمی بندرامام؟ ره؟ شرکت پتروشیمی ایرانی است، که در زمینه تولید مواد شیمیایی، آروماتیکها، پلیمرها و الپیجی فعالیت میکند. قبل از پیروزی انقلاب، شرکت پتروشیمی بندر امام؟ ره؟ در سال ۱۳۵۲ از مشارکت شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و شرکت میتسویی تحت نام شرکت پتروشیمی ایران و ژاپن شکل گرفت، اما در سال ۱۳۶۵ این شرکت به بهانه جنگ و برخلاف وعدهای که برای تکمیل این شرکت پتروشیمی داده بودند، کشور را ترک کردند. آنها فکر میکردند که ما به این دانش دست پیدا نمیکنیم، هرچند این کارشکنیها سالها ما را به عقب انداخت.
مسوولان، اما با توجه به مزیتهایی که برای توسعه صنعت پتروشیمی در کشور وجود داشت، تصمیم به دستیابی و توسعه آن گرفتند. منابع گازی ایران به عنوان خوراک ارزان پتروشیمیها و فراوانی منابع آبی محدودیتها را از سر راه ایران برداشت، همچنین داشتن نیروهای جوان تحصیل کرده سبب شد تا برای رقابت با بازارهای جهانی، صنعت پتروشیمی کشور را توسعه دهیم و از بندر امام؟ ره؟ و بندر عسلویه استفاده کردیم.
روند خصوصیسازی صنعت پتروشیمی از چه زمانی آغاز شد و عملکرد بخش خصوصی در این صنعت چگونه است؟
در سال سوم برنامه توسعه بود که بخش خصوصی را وارد صنعت پتروشیمی کردیم، حالا کمتر واحد پتروشیمی واگذار شده در برنامه سوم را میتوان یافت که مشکلی داشته باشد، ما در این سالها تواستیم دسترسی به بازار را ظرفیتسازی کنیم. از ۵۳ میلیون و ۶۰۰ هزار تن تولید پتروشیمیها، ۳۰ میلیون و ۷۰۰ هزار تن قابل فروش است و بقیه بهصورت بینمجتمعی و درونمجتمعی استفاده میشود، صنعت پتروشیمی به تنهایی ۱۲ میلیارد دلار ارز کشور را تأمین میکند که جایگاه ارزشمند پتروشیمیها را در صنعت و اقتصاد کشور نشان میدهد.
چه چشم اندازی برای صنعت پتروشیمی در نظر گرفته شده است؟
بر اساس برنامه ششم توسعه، با بهرهبرداری از طرحهای توسعهای در صنعت پتروشیمی تا سال ١٣٩٩ شمسی سهم کشورمان از تولید محصولات پتروشیمی در منطقه خاورمیانه باید به ٤١ درصد برسد، همچنین یکی از اهداف صنعت پتروشیمی ایران در افق ١٤٠٤دستیابی به مقام اول منطقه در صنعت پتروشیمی است. معلوم نیست به این اهداف دست پیدا کنیم، توسعه صنعت پتروشیمی نیازمند جذب سرمایه است، اگر از عمق محصولات پتروشیمی و تولیدات گذشته و به سمت محصولات با بازدهی بالاتر برویم نیازمند دسترسی به دانش روز و تکنولوژیهای جدید هستیم که در دسترس نیست. کار اشتباهی که انجام دادیم این است که دانش فنی مورد نیاز کشور را خریداری نکردیم. این در حالی است که هر کشوری برای خودش دانش فنی خرید، در ایران ما دانش فنی و تکنولوژیهای لازم برای فولاد را خریداری کرده و آنها را توسعه دادیم، اما در صنعت پتروشیمی این کار را نکردیم. به همین دلیل هم نتوانستیم در زمینه طراحی کاری از پیش ببریم، همچنین نتوانستیم تجهیزات را بومیسازی کنیم که اینها نقاط ضعف ما بوده و باعث شده که سهم ما در صنعت پتروشیمی خاورمیانه حدود ۲ تا ۵/۲ درصد است درحالیکه با دارا بودن ۱۶ درصد از ذخایر دنیا میتوانستیم سهم بیشتر در صنعت پتروشیمی و ارزآوری بیشتر داشته باشیم.
ما در صنعت پتروشیمی چه ضعفهایی داریم که باید برطرف شود؟
از سویی دیگر در ایران روزانه حدود ۵۰ میلیون متر مکعب گاز صادر میشود در حالی که میتواند به خیلی از محصولات دیگر تبدیل شود، متأسفانه ما نتوانستیم سرمایهگذاری مناسبی در صنعت پتروشیمی داشته باشیم درحالیکه ایران میتوانست یک قطب بزرگ در صنعت پتروشیمی باشد، اما الان سهم کمی در بازار جهانی داریم و کشورهایی مثل ترکیه سهم بزرگی دارند در حالی میتوانستیم محصولات بیشتری داشته باشیم، اما کمتر از ۱۰۰ نوع محصول در داخل میتوانیم تولید کنیم که اینهم یکی از ضعفهای ماست در صنعت پتروشیمی که باید بهبود یابد.
برخی کارشناسان معتقدند توسعه صادرات محصولات پتروشیمی راهکاری برای بیاثر کردن تحریمهاست؟
آمارها نشان میدهد که با توجه به تحریم و جنگ تحمیلی که داشتیم، اما صنعت نفت رشد خود را داشته است و یکی از فوایدی که کارشناسان معتقدند محصولات پتروشیمی مثل نفت خام قابل تحریم شدن نیست و این شرایط ما را بهتر میکند. قطعاً محصول قابل شناسایی نیست محصول پلی اتیلن همه جا به یک شکل است نفت خام نیست که بتوان شناسایی شود و قابل تحریم شدن باشد، محصولات پتروشیمی به غیر از گاز مایع خصوصاً جامدات قبل از تحریمها خیلی مشکل پیدا نکردیم والان هم در صدور محصولات پتروشیمی مشکلی نخواهیم داشت. امیدوارم کشور ظرفیتی داشته باشد که صنعت پتروشیمی رشد پیدا کند و واحدهای ما که میتواند به پیشرفت صنعت پتروشیمی کمک کند به بهرهبرداری برسد.