جوان آنلاین: حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران در ۸ مه اعلام کرد که اگر طرفهای غیرآمریکایی توافق هستهای، راهی را برای دستیابی تهران از مزایای اقتصادی برجام فراهم نکنند، پایبندی خود به برخی از تعهدات مرتبط با توافق هستهای را کاهش میدهند. در واکنش به این اظهارات، اتحادیه اروپا و وزرای امور خارجه بریتانیا – آلمان – فرانسه در کنار بیان تداوم حمایت از برجام؛ نسبت به اولتیماتوم ایران واکنش نشان دادند و محدودیتهای اعلامی فوق در برنامه هستهای را نادیده گرفتند. همچنین آنها در کنار اظهار تاسف نسبت به بازگشت تحریمهای آمریکا پس از خروج واشنگتن از برجام، اولتیماتوم ۶۰ روزه ایران را رد کردند و از این کشور خواستند از هر گونه اقدامی که میتواند مانع اجرای کامل تعهدات شود خودداری کنند. در واقعیت، اروپا بین تمایلات چندجانبه گرایی و واقعیتهای فراآتلانتیک گرفتار شده است.
بازگشت مجدد تحریمهای آمریکا علیه ایران توسط دولت ترامپ، از ایفای تعهدات توسط طرفین دیگر برجام جلوگیری کرده است. هراس آنها از خاتمه یافتن دسترسی به بازار و ساختارهای مالی آمریکا و همچنین نگرانی آنها در مورد مجازات مستقیم آمریکا منجر شده که نه تنها شرکتهای اروپایی بلکه همچنین شرکتهای روسیه و چین از ایران خارج شوند. هراس از جلوگیری از ورود کالاهای غیرتحریمی مانند غذا و دارو و کمبود کالاهای ضروری موجب شده است تا قیمت دارو در ایران افزایش پیدا کند. اروپاییها در راستای ایجاد تجارت مشروع با ایران برای ایجاد یک سازوکار مالی ویژه به نام «اینستکس» قدم برداشتند؛ هر چند پس از سه ماه راه اندازی، همچنان مکانیسم آن عملیاتی نشده است.
ایرانیها در واکنش به اقدامات اروپاییها در زمینه تداوم تجارت؛ سیاست صبر و انتظار را اتخاذ کردند. در مقابل تلاش دولت ترامپ در کاهش صادرات نفت ایران به صفر، واکنش تهران به این تصمیم «کاهش برای کاهش» است یعنی این که وقتی طرفین توافق به تعهدات خود عمل نمیکنند، ایران هم تعهدات خود را کاهش میدهد. این مسیر از اقدامات در توافق مطرح شده بودند. از جمله این اقدامات به تکمیل تولید و نصب سانترفیوژهای پیشرفته تر، افزایش تحقیقات و توسعه هستهای و ایجاد ذخایر اورانیوم غنی شده میتوان اشاره کرد. اگر برجام با فروپاشی روبه رو شود؛ اروپاییها چیزی زیادی را از دست میدهند، زیرا برجام گوهر تاج سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا بوده است.
از آغاز، اروپا و سپس اتحادیه اروپا بعد از دوازده سال مذاکره با تهران به توافق با ایران دست یافتند؛ در نهایت آنها موفق شدند از راه حل نظامی علیه ایران در سال ۲۰۰۳ پس از تهاجم آمریکا به عراق به دلیل ادعای جعلی برنامه سلاح کشتار جمعی اجتناب کنند. اروپاییها به جای اقدام نظامی به دیپلماسی به عنوان ابزار عالی ترویج عدم تکثیر سلاح هستهای متوسل شدند. علاوه بر این، اروپاییها از طریق برجام به یک نقش جهانی در نظم هستهای دست یافتند. اگر برجام با فروپاشی روبه رو شود، جایگاه و اعتبار جهانی اتحادیه اروپا به عنوان مذاکره کننده از بین میرود. در حالی که ایالات متحده آمریکا به صورت یکجانبه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل – ضامن برجام – را نقض کرده، سیاست اتحادیه اروپا بر چندجانبه گرایی و دستورالعمل مبتنی بر قوانین بین المللی و سازمان ملل بنا نهاد شده است.
روابط فراآتلانتیک بین اروپا و آمریکا ستون فقرات سیاست خارجی و امنیت اروپا را تشکیل داده است. در وضعیت موجود کشورهایی مانند بریتانیا درصدد خروج از اتحادیه اروپا هستند و به طور خاص به روابط خوب با آمریکا وابستهاند. همچنین از بعد اقتصادی به دلیل سلطه دلار بر اقتصاد جهانی، اتحادیه اروپا از توانایی تحریم شرکتهای آمریکا برخوردار نیست. در این راستا اروپا از بعد اقتصادی استقلال مالی خود را از دست داده است. ایالات متحده امریکا درصدد است اروپاییها را به همکاری با سیاستهای آمریکا مجبور کند. برای نمونه میتوان به سوئیفت سیستم پیام رسان مالی بین المللی مستقر در بلژیک اشاره کرد که با فشار آمریکا، به دسترسی تعدادی از بانکهای ایرانی پایان داد.
با توجه به اعلامیه تهران، آمریکا اکنون امیدواری زیادی برای جذب همکاری اروپاییها یا ایجاد شکاف بین دولتهای عضو اتحادیه دارد. اتحادیه اروپا به تنهایی نمیتواند وضعیت تحریمهای ناشی از خروج یکجانبه آمریکا را حل کند. اما اروپاییها از این هراس دارند که روسیه و چین از این تلاش برای شکاف اتحاد فراآتلانتیک در چارچوب برجام استفاده کند. اتحاد فراآتلانتیک در حال فروپاشی است بنابراین اتحادیه اروپا باید نقش جهانی خود را مورد آزمایش قرار دهد و بر هراس غلبه و برای حفظ برجام به همکاری با روسیه و چین قدم بردارد.
عضویت روسیه و چین به اینستکس میتواند اولین گام درست باشد. دولت آمریکا مصون از سیاستهای ضد فشار نیست مخصوصا زمانی که این فشار از سوی سه ابرقدرت اعمال شود. علی رغم وضعیت تنش آمیز شدید اخیر در قالب تهدیدات زبانی بین طرفین، هر دو کشور ایران و آمریکا میدانند که «راه حلهای نظامی» بسیار پرهزینه خواهد بود.