سرويس ايران جوان آنلاين: افزایش مناطق بیابانی، عدم نفوذپذیری آب در خاک، افزایش سیلاب، کاهش حاصلخیزی خاک و وقوع طوفانهای ریزگردی همگی از جمله معضلاتی هستند که به دنبال فرسایش خاک در ۲۲ استان کشور ایجاد شده است. خاکی که تنها نیم درصد از آن از مواد آلی یا به تعبیر بهتر از حاصلخیزی برخوردار است و مابقی از امکان کشت و برداشت بهرهمند نیست. همین موضوع بر اهمیت بیابانزدایی در استانهایی، چون سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان و ... میافزاید. موضوعی که سالی یکبار به آن پرداخته میشود و اگر با همین روال فرسایش سه برابر خاک در ایران به نسبت متوسط جهانی ادامه یابد، زمان زیادی لازم نیست تا خاک حاصلخیز کشور بیحاصل شود.
تغییرات اقلیمی، کمآبی و خشکسالی از جمله موضوعاتی هستند که همواره مورد توجه کارشناسان قرار میگیرند و هر ساله برای جلوگیری از آسیبهای آنها در دانشکدهها و پژوهشکده و حتی در بین مسئولان هزاران برنامه ریخته میشود، اما کمتر کسی به موضوع مهم بیابانزایی میپردازد. موضوعی که شاید به مراتب شرایطی بدتر را برای کشور رقم بزند و خاک حاصلخیز ایران را از بین ببرد. در حال حاضر گفته میشود که میزان فرسایش خاک در ایران سه برابر متوسط جهانی است و تنها سالی یکبار در روز جهانی بیابانزدایی به آن پرداخته میشود. خاکی که برای تولید یک سانتیمتر آن بین ۷۰۰ تا ۴ هزار سال زمان نیاز است و در بیتوجهی متولیان هکتار هکتار از آن به دلایل مختلف از بین میرود. به طوری که کارشناسان اکنون اذعان دارند ۲۲ استان کشور با فرسایش خاک دچار مشکلاتی همچون افزایش مناطق بیابانی، عدم نفوذپذیری آب در خاک، افزایش سیلاب، کاهش حاصلخیزی خاک و وقوع طوفانهای ریزگردی شدهاند. استانیهایی که در بینشان نام قطبهای کشاورزی متعددی همچون سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان و ... نیز وجود دارد.
جنگلکاری برای جلوگیری از فرسایش خاک
با توجه به مطالعات انجام شده از سوی محققان ایرانی، سالانه بیش از ۱۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور دچار تغییر وضعیت و کاربری میشوند که در کنار مسئله فقر مواد آلی و کربنی مسئله تأمین مواد غذایی با معضل جدیتری مواجه میشود. اکنون کاهش سطح اراضی بهواسطه تغییر کاربری اراضی، شور شدن، ورود فاضلاب و پسابهای صنعتی و کودهای شیمیایی و آلی، نبود مدیریت جامع و نگرش سیستمی و فقدان قوانین جامع حفظ خاک و آب از مهمترین محدودیتها و چالشهای منابع خاک کشور به حساب میآید. گفتنی است که این معضل، مسئلهای فراگیر حتی در خارج از مرزهای ایران است و اکنون بیش از یک سوم خاک حاصلخیز دنیا از بین رفته است. بنابر این برنامهریزی برای حفاظت از خاک حاصلخیز کشور موضوعی مهم به حساب میآید و مسئولان در هر یک از استانهای کشور باید به این مهم بپردازند. در همین راستا متولیان استانی اصفهان برنامهریزی کردهاند که ضمن پایان دادن به طوفانهای ریزگردی در این استان با جنگلکاری در ۳۰۰ هزار هکتار از مناطق بیابانی استان کمک به حفظ خاک استان کنند. در این خصوص مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اینکه ۱۶ کانون گرد و غبار در سطح استان اصفهان وجود دارد میگوید: «طرح جامع کنترل ریزگردها در استان با محوریت منابع طبیعی و محیطزیست در حال اجراست.» منصور شیشهفروش در اینباره اضافه میکند: «اداره منابع طبیعی اصفهان کاشت ۳۰۰ هزار هکتار جنگل دستکاشت در مناطق مختلف بیابانی استان از جمله خور و بیابانک، نائین، برخوار، شرق اصفهان، آران و بیدگل و کاشان را در برنامه دارد.»
بیابانزدایی هنوز جلوی بیابانزایی را نگرفته است
با این که قرار است در استان اصفهان با جنگلکاری جلوی فرسایش خاک و از دست رفتن حاصلخیزی را گرفت، اما این نسخهای نیست که بتوان برای همه مناطق در معرض خطر به صورت یکسان پیچید. به گفته استاد پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران باید برای هر منطقه با توجه به ظرفیت و نیاز آن منطقه برنامهای جامع در نظر گرفت. سلمان زارع در اینباره اضافه میکند: «برای مثال برای کنترل بیابانزایی استان البرز و در ناحیه اشتهارد و نظرآباد کرج باید گونهای از گیاهان مقاوم با نام اسفناج وحشی کشت شود که علاوه بر مدیریت هرز آبها از گسترش بیابان نیز جلوگیری میکند.» کاری که در استان چهارمحال و بختیاری ضمن انجام پروژههای آبخیزداری و درختکاری با توجه به نیاز منطقه به گفته فرامرز مردانی، رئیس اداره مرتع ادارهکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با ابطال ۱۷۰ چرای دام انجام شده است. گفتنی است در استان سمنان و شهرستان شاهرود ۱۸ پروژه مهم بیابانزدایی انجام شده است. در این خصوص محمدرضا کشاورزیان، رئیس اداره منابع طبیعی شاهرود میگوید: «این تعداد طرح شامل پنج پروژه مدیریت هرز آب، شش پروژه نهالکاری، چهار پروژه آبیاری، یک پروژه بذرپاشی، یک پروژه تولید نهال برای بادشکن و مبارزه با آفات میشود.» مضاعف بر این استانها، در سیستان و بلوچستان نیز طرحهای متعددی در راستای جلوگیری از بیابانزایی به اجرا در میآید. در این خصوص مسعود ریگی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه سرانه بیابانزایی در کشور نیم هکتار، اما در این استان ۸ /۱ هکتار است میگوید: «در یک سال گذشته در زمینه بیابانزدایی سیستان و بلوچستان ۵۰۳ هکتار مالچپاشی، ۳ هزار و ۴۰۰ هکتار مراقبت و آبیاری، توزیع ۱۰۶ هزار اصله نهال در میان مردم، استفاده از فرصت سیلاب و پخش آب در ۱۸ هزار هکتار از اراضی سیستان و اجرای ۱۳ هزار متر مکعب عملیات خاکی از جمله اقدامات انجام شده در این مدت در استان بوده است.» اقداماتی که هرچند مثمرثمر بودهاند، اما با توجه به حجم بیابانزایی در کشور هنوز ناکافی هستند.