سرویس حقوق جوان آنلاین: قتل شهید علی خلیلی، روحانی آمر به معروف، حمله اراذل و اوباش به حجتالاسلام ذوالفقاری روحانی آمر به معروف در مترو، ضرب و شتم حسین خادمالخمسه از اساتید حوزه علمیه به دلیل مداخله در شیوه مزاحمت چند نفر برای یک زن جوان، حاشیههای راننده اسنپ، ضرب و شتم خانم آمر به معروف گیلانی در روزهای اخیر و سایر موارد مشابه که همه یک واجب را اقامه کردهاند «امر به معروف و نهی از منکر.» در اصل هشتم از قانون اساسی این اقدام با عنوان «دعوت به خیر» وظیفهای همگانی تلقی میشود. حدود و ثغور «امر قانونی امر به معروف و نهی از منکر» را مورد بررسی قرار دادهایم.
در روزگاری زندگی میکنیم که برخی افراد قانون گریزی را راهبردی برای مخالفت با سایر چیزها برمیشمرند، یعنی هر قدر هنجارشکنتر و قانونگریزتر، پیشرفتهتر، مدرنتر و به روزتر و در فرض برخی عوام باسوادتر!
پوشیده نیست که وجود نظم اجتماعی و احترام به قوانین و مقررات از ضروریات حیاتی هر جامعه است. یعنی قانون راه و رسم و نظم و نظام مصوب است که زندگی اجتماعی انسانها را امنیت میبخشد و سلامت جامعه را تأمین میکند. پر واضح است که مهمترین هدف قانونگذاری تأمین نظم و امنیت و تعیین حد و مرز و عدم گرایش انسانها به بینظمی، هنجارشکنی و قانونشکنی است. قانونگریزی که از آن با عنوان یک معضل اجتماعی نام برده میشود و سلامت جامعه را تهدید میکند، برخاسته از ناسازگاریهایی است که بر روابط فرد و جامعه حاکم است. این ناسازگاریها که معلول عوامل خرد و کلان است سبب میشود همبستگی و انسجام اجتماعی تضعیف شود و وحدت سازمانی جامعه به خطر افتد و شرایط بیهنجاری در جامعه حاکم شود.
با این مقدمه باید گفت: «امر به معروف و نهی از منکر» یکی از همان مواردی است که در راستای سلامت جامعه صورت میگیرد و اجرا کردن یا نکردن آن تأثیر عمیق و گستردهای بر تمام ابعاد جامعه دارد. اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در آیات و روایات تا حدی است که بسیاری از فقها این فرع دینی را از سویی مبنای انقلاب علیه حکومتهای استبدادی و ایجاد نظام اسلامی و از سوی دیگر مهمترین راهکار دوام و قوام حکومت میدانند. با این حال و به رغم الزام اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر اجرای این واجب همگانی، زمینه لازم برای درک اهداف و جایگاه حقوقی آن نزد کارگزاران نظام و اندیشمندان حقوقی برای ترویج و نهادسازی و نزد افکار عمومی برای مطالبه و اجرا فراهم نشده است.
اصل هشتم، وظیفه قانونی همگانی
در اصل هشتم، امر به معروف و نهی از منکر از وظایف همگانی و متقابل مردم و دولت ذکر شده است و مقرر میدارد: «در جمهوری اسلامی ایران، دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیفهای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت.»
مطابق با اصل هشتم قانون اساسی، دعوت به خیر یک «وظیفه همگانی» است. امر به معروف و نهی از منکر به صورت یک اقدام مردمی یا همان واژه «همگانی» برخاسته از این امر بوده که سبب انجام واجبات و دوری از محرمات در جامعه خواهد شد. از سوی دیگر، وجود چنین اقدامی برای مسئولان اصلی امر به معروف و نهی از منکر در صورتی که بخواهند در اثر تنبلی، کسالت، راحتطلبی و ترس از ضرر غیرعقلانی یا فوت منافع، آن را به کلی ترک کنند یا از کمیت و کیفیت آن بکاهند جبرانکننده کاستیهاست. دلیل وجوب این نظارت از جانب مردم، حق و تکلیفی است که خداوند متعال آن را بر عهده ایشان گذاشته است. مواردی که جای آن در این گزارش نیست و البته همه ما درباره آن شنیدهایم. «حجاب» تنها یکی از مصادق هنجارشکنی در حوزه امر به معروف و نهی از منکر در سالهای اخیر است که منجر به بروز واکنشهای اجتماعی شده است. واکنشهای مخالفتآمیزی که در برخی مواقع منجر به ضرب و جرح آمر به معروف و حتی قتل افرادی شده است که تنها به وظیفه همگانی خود در حیطه قانون عمل کردهاند.
کدام حریم خصوصی؟!
برخلاف برخی سخنان بدون مستند و ادعاهای موهوم که بعضاً در فضاهای زرد مجازی ترویج و توسعه مییابد، خودرو نه منطقاً و نه قانوناً حریم خصوصی تلقی نمیشود. در تبصره ماده ۵ قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر که در این خصوص آخرین اراده قانونگذار است و هیچ قانون دیگری آن را نسخ نکرده، آمده است: «اماکنی که بدون تجسس در معرض دید عموم قرار میگیرند، مانند قسمتهای مشترک آپارتمانها، هتلها، بیمارستانها و نیز وسایل نقلیه مشمول حریم خصوصی نیست.»
طبیعی است که اگر فضایی خصوصی در معرض دید عموم باشد، هرچند از حیث مالکیت، خصوصی است و بدون اجازه مالک نمیتوان در آن تصرف کرد، اما حریم خصوصی تلقی نمیشود و مالک یا متصرف آن فضا نمیتواند در آن فضا اقدامات مجرمانه در معرض دید دیگران مرتکب شود.
حاشیههای اخیر برخورد قانونی راننده اسنپ با مسافری که مواردی از این قبیل تخطی از قانون را رقم زده بود باعث شده است در آخرین نشست خبری، سخنگوی دستگاه قضایی به موارد و مستنداتی در زمینه قانون حمایت از آمران به معروف و نهی از منکر اشاره کند.
اسماعیلی برای نمونه اظهار داشت: «در ماده ۴ این قانون امر به معروف و نهی از منکر را قلبی، زبانی، نوشتاری و عملی دانسته و امر به معروف زبانی و نوشتاری وظیفه همگان است، اما امر به معروف عملی وظیفه دولت و حاکمیت است. ماده ۳ این قانون، امر به معروف و نهی از منکر را ناظر به رفتاری میداند که علنی باشد و اجازه تجسس نداده است و اگر مواجه با یک رفتار علنی مغایر با موازین اجتماعی شدیم وظیفه امر به معروف و نهی از منکر داریم.»
دعوت همگانی بهحق نسبت به مقامات و مسئولان
بخشی از پاسخ سخنگوی دستگاه قضا به موضوعی برمیگشت که بسیاری از افراد تیر انتقادات خود را به آن نشانه گرفته بودند، مثل اینکه چرا در برابر این حجم از مفاسد اقتصادی و... امر به معروف صورت نمیگیرد و همه انتقادات صرف موضوع حجاب میشود. عدهای امر به معروف و نهی از منکر را منحصر به «حجاب» میدانند، در حالی که مصادیق متعددی برای این واجب فراموش شده وجود دارد.
اسماعیلی با اشاره به ماده ۸ قانون مذکور گفت: طبق این ماده مردم از حق دعوت به نصیحت، تذکر و ارشاد در مورد عملکرد دولت برخوردارند و در چارچوب شرع و قوانین میتوانند نسبت به مقامات، مسئولان، مدیران، کارکنان و تمامی اجزای حاکمیت و قوای سهگانه از امر به معروف و نهی از منکر استفاده کنند، یعنی امر به معروف و نهی از منکر اختصاص به حوزه عفاف و حجاب ندارد؛ لذا هر فردی اعم از نهادهای حاکمیتی و عمومی و دولتی مراجعه کرد و شاهد منکری بود حق دارد به صورت زبانی و نوشتاری وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهد و ما هم از امر به معروف و نهی از منکر همگانی استقبال و از امر به معروف و نهی از منکر در همه عرصهها از جمله در عرصه عفاف و حجاب استقبال میکنیم، زیرا از آمران به معروف و ناهیان از منکر به موجب قانون وظیفه حمایتی داریم و همه دستگاهها باید این حمایت را داشته باشند.
در کنار این موضوع، مطابق روایات و احادیث، امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک حق و تکلیف برای عموم مردم جهت نظارت بر دولت و همنوعان خود واجب شمرده شده است که هرکس در حد توان خود، با توجه به رعایت احکام و شرایط باید برای برپایی آن اقدام کند.
ذکر این نکته ضروری است که احترام به قانون در حالی مورد انتقاد قرار میگیرد که ما در سفر برخی از بازیگران به کشورهای مسلمان شاهد هستیم که حرمت نوع قوانین موجود در آن کشور رعایت میشود. مثل سفر یکی از مشهورترین بازیگران هالیوودی به افغانستان که حتی انتشار عکسهای با حجاب این بازیگر حاشیهساز هم شده بود. این در حالی است که جدا از موضوع فوق رعایت قانون در حیطه موارد مذکور با واژههای مختلف در بسیاری از کشورها به صورت کم یا زیاد اجرا میشود. پوشش یک مسئله اجتماعی است که میتواند تبدیل به قانون شود. در همه کشورها قانون پوشش وجود دارد، اما حدود و ثغور آن متفاوت است. در حالت کلی آزادی مطلق در انتخاب پوشش در کمتر کشوری در دنیا وجود دارد. در ادامه به مواردی از آن اشاره میکنیم.
قوانین پوشش از شرق تا غرب
انگلیس
زنان از زمانهای قدیم در این کشور سعی بر استفاده از لباسهای بلند و چیندار داشتهاند. زمزمههایی شنیده میشود که اخیراً انگلیس در حال تصویب قانونی با هدف عدم تعرض به زنان است تا بدین ترتیب دست دادن در محیط کاری با مردان ممنوع شود.
کانادا
طبق یک قانون کلی در این کشور، هرگونه برهنگی بدن در ملأعام که توهین به اعتقادات و قوانین کشور کانادا و مغایر با امنیت عمومی باشد غیرقانونی است و با آن برخورد میشود.
کرهجنوبی
در این کشور قانونی در مورد ممنوعیت پوشیدن دامن کوتاه در اماکن عمومی برای دختران وجود دارد. بر اساس این قانون، هر دختری ممنوعیت پوشیدن مینیژوپ در اماکن عمومی را نقض کند، جریمه میشود.
امریکا
ابتدای سال ۲۰۱۹ مجلس نمایندگان امریکا به لغو ممنوعیت پوشش سر در صحن این مجلس رأی داد. به دنبال لغو این ممنوعیت نماینده محجبه کنگره میتواند با حجاب در جلسات مجلس نمایندگان شرکت کند. پوشش سر در مجلس نمایندگان در ۱۸۱ سال اخیر ممنوع بود. زنان و مردان در
تمام ایالتهای این کشور موظف هستند هنگام اختلاط با جنس مخالف برای ساعات طولانی (مثلاً در محیط کار یا کالجها) سطح خاصی از پوشش را رعایت کنند. سقف رعایت این پوشش هنگام حضور جنس مخالف توسط قوانین هر ایالت مشخص و موارد خروج از آن با برخورد پلیس مواجه میشود. همچنین در سالهای اخیر اعتراضات زیادی به قوانین منع برهنگی سینه زنان شد که عملاً باعث میشد مادران نتوانند به راحتی به نوزاد شیر بدهند. با فشار جامعه، قوانین به تدریج در ایالتهای مختلف تغییر کرد و حالا در هر ۵۰ ایالت امریکا برهنگی سینه زن برای شیر دادن آزاد شده است.
امارات متحده عربی
بر اساس قوانین کشور امارات متحده عربی نیز برهنگی در سواحل آزاد این کشور یا پوشیدن هرگونه لباسی که توهین به مقررات این کشور تلقی شود غیر قانونی است و با آن برخورد میشود.
استرالیا
در ملبورن استرالیا پوشیدن هرگونه لباس به سبک زنانه برای مردان ممنوع است. بر اساس قانونی قدیمی مردان حق ندارند در ملأعام پیراهن زنانه به تن داشته باشند.
برزیل
در ماده ۲۳۳ قانون کیفری برزیل هرگونه عمل منافی عفت عمومی یا نمایش اجزای بدن در ملأعام، محکومیتی معادل سه ماه تا یک سال حبس در پی خواهد داشت. همچنین طبق ماده ۲۳۴ این قانون صادرات و واردات، خرید یا توزیع آلات یا اشیای مستهجن برای نمایش عمومی ممنوع است.
دانشگاههای برتر دنیا قاعده لباس دارند
به طور کلی در دانشگاههای امریکا هر دانشجو موظف به رعایت کلی قوانین پوشش است و اگر خارج از عرف لباسی را بپوشد، جریمه میشود و تذکر خواهد گرفت.
دانشگاه لایبرتی
موی «دماسبی» و هرگونه پوشش تنگ و مخالف عفت ممنوع است.
دانشگاه لومالیندا
«تیشرت» و لباسهای «لی» مجاز نیست.
دانشگاه هاردین سیمونز
لباس «لی» برای دختران و شلوارهای تنگ ممنوع است.
دانشگاه مجامع الهی جنوب غربی
لباسهای لی سنگشور مجاز نیست.
دانشگاه سنت لوئیس
پوشیدن «تیشرت» و لباسهای «لی» مجاز نیست.
دانشگاه آتلانتیک فلوریدا
رنگ کردن مو مجاز نیست.
تمام شلوارها و دامنهایی که پوشیده میشوند نباید بیش از حد کوتاه باشند.
دانشگاه ایالتی آرکانزاس
استفاده از لباسهای کوتاه، سوراخدار، خمرهای و بدننما ممنوع است. دانشجو موظف است موهای خود را تمیز و مرتب و سبیلهایش را کوتاه نگه دارد و هیچ نوع سبک مو یا استفاده از زینتآلاتی که جلب توجه کند، مجاز نیست.
دانشگاه ایالتی جنوب غربی میسوری
شلوارکهای کوتاه، پیراهن رکابی، لباسهای جین (لی) پاره و چاکدار، تردد با دمپایی یا پای برهنه بودن، استفاده از زیورآلاتی که نیازمند سوراخ کردن اعضای بدن باشد و هرگونه خالکوبی مجاز نیست.
دانشگاه تگزاس
ناخنها باید متعارف و مناسب باشند و استفاده از زیورآلات ناخن و ناخن مصنوعی ممنوع است. طول دامن نباید از ۳ اینچ بالای زانو کوتاهتر و بیش از حد تنگ باشد. همچنین پوشیدن جورابهای زنانه و مردانه ضروری است. همچنین پوشیدن جورابهای زنانه تزئینی و طرحدار (نظیر جوراب توری و غیره) مجاز نیست.
دانشگاه هاروارد
لباسهای چسبان، لباس راحتی، عرقگیر، لباس بدنسازی، شورت ورزشی و شلوارک در هیچ زمانی و هیچ مکانی مجاز نیست مگر در مواردی که فرد در قسمت مربوطه یا اتاق خواب خویش حضور دارد. افزون بر این هرگونه اقدام به رابطه جنسی، آزار و اذیت جنسی یا سوءاستفاده جنسی از دانشجویان یا اساتید ممنوع است و به شدت با متخلفان برخورد میشود.
آکسفورد
فارغالتحصیلان دانشگاه باید لباس بلند، گشاد و روپوشهای رنگی مصوب دانشگاه را بپوشند.
مردان باید از کت و شلوار تیره، پیراهن سفید ساده، کراوات و جوراب استفاده کنند.
زنان باید دامن تیره یا شلوار، بلوز سفید، کراوات سیاه، کفش سیاه و در صورت نیاز یک کت تیره بپوشند. مردان از پوشیدن لباس باز و بدن نما باید پرهیز کنند. اندازه شلوارکها باید تا زانو باشد.
مو باید رنگ طبیعی داشته باشد. همچنین خالکوبی مجاز نیست.
لباس زنان نباید پشت باز یا بدون آستین، تنگ و بالای زانو باشد.
بریستول
لباس باید حداقل بدن را از شانه تا زانو بپوشاند. عریان نمودن بخش بالای سینه ممنوع است.
دانشجویان باید آگاه باشند که پوشیدن لباسهای محرک جنسی میتواند توسط برخی افراد به عنوان دعوت برای سخنان و اعمال نامناسب و زشت و توهینآمیز تلقی شود. زیورآلات باید در کمترین میزان ممکن مورد استفاده قرار گیرد. گوشوارههای آویزان و نیز سوراخ کردن اعضای صورت نامناسب و ممنوع است. پوشیدن شلوارهای کماندویی، لی و شلوارک نامناسب است.
دانشگاه کنت
در این دانشگاه از پوشیدن لباس مذهبی و فرهنگی (برای مثال یقههای مذهبی، حجاب و روسری) توسط دانشگاه استقبال میشود.
Ecole Normale Supérieure
آموزش عالی فرانسه تمام دانشجویان را در دانشگاههای مختلف موظف به رعایت قوانین پوشش کرده است. هیچ دانشجویی مجاز به پوشیدن شلوار کوتاه نیست. پوشیدن لباس تنگ، کوتاه و رنگهای روشن در این دانشگاه ممنوع است.
CentraleSupélec
ممنوعیت جویدن آدامس، دامن کوتاه برای دختران و شلوارک برای پسران از مهمترین قوانین پوششی برای دانشجویان این دانشگاه است.
استرالیا
براساس قانون وزارت علوم و تحقیقات استرالیا تمام دانشجویان دختر موظف به پوشیدن شلوار هستند و به دانشجویانی که با دامن در فضای دانشگاهی حاضر شوند، اجازه ورود به کلاس داده نمیشود.
دانشگاه سیدنی
دانشجویان دختر در دانشگاه سیدنی، موظف به پوشیدن جوراب شلواری و لباس پوشیده هستند.