جوان آنلاین: اخیراً مؤسسه کپلر مبنی بر رکوردشکنی صادرات روزانه بیش از ۸/۱ میلیون بشکه نفت ایران به چین حاکی از یک دستاورد قابل توجه برای صنعت نفت ایران است. این افزایش صادرات، ایران را به عنوان دومین صادرکننده بزرگ نفت به چین بعد از روسیه و با پیشی گرفتن از عربستان سعودی تبدیل کرده است. افزایش قابل توجه در فروش نفت خام به ذخایر عظیم نفت ایران، به ویژه در آب‌های آن نسبت داده می‌شود. این تحول به عنوان نشانه ملموسی است که نشان می‌دهد ایران، پس از تحمل سختی‌های مالی ناشی از سال‌ها انزوا، در حال بهبود روابط با رقبای منطقه‌ای و تقویت روابط با قدرت پیشرو آسیاست. به‌رغم ادامه تحریم‌های امریکا، صادرات نفت خام ایران از پاییز گذشته دو برابر شده است. علاوه بر این، گزارش مؤسسه کپلر نشان داد که ذخایر نفتی راکد قبلی شناور در آب‌های ایران به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.
جواد اوجی، وزیر نفت ایران اخیراً اعلام کرده است که میزان تولید نفت خام ایران به ۴/۳ میلیون بشکه در روز رسیده است که طی دو سال گذشته، تولید نفت ایران ۲/۱ میلیون بشکه افزایش یافته است که عملاً حجم تجارت و صادرات نفت ایران را بیش از دو برابر کرده است. بدین ترتیب حجم تجارت نفتی ایران در سال‌جاری بیش از دو برابر شده است و حتی تحریم‌های امریکا نیز با وجود زیادتر شدن نسبت به قبل، نتوانسته است این توسعه تجارت بزرگ نفتی ایران را خنثی کند.
به صفر رسیدن ذخایر نفتی شناور روی آب ایران
از آگوست ۲۰۲۲، ایران کاهش شدید ذخایر نفت شناور خود را تجربه کرده است. تا آگوست ۲۰۲۳، به‌رغم افزایش تولید نفت در همان دوره، این ذخایر تقریباً به صفر رسید. این را می‌توان به موفقیت ایران در ورود به بازار‌های جدید غیرتحریمی، احیای زیرساخت‌های پالایشگاهی و جذب خریداران از طریق سیاست هوشمندانه همکاری با پالایشگاه‌های کوچک مقیاس چین نسبت داد. رشد چشمگیر بخش نفت و گاز ایران، به ویژه در تولید و تجارت نفت خام، به نیروی محرکه رشد اقتصادی کشور تبدیل شده است.
رویکرد راهبردی ایران در توسعه همکاری با پالایشگاه‌های کوچک مقیاس چین و نوسازی پالایشگاه‌های مستهلک شده، نتایج مثبتی در کاهش ذخایر نفت شناور به همراه داشته است. ایران با استفاده از توانمندی‌های فنی و مهندسی خود، به شریک قابل اعتمادی در تجارت جهانی انرژی تبدیل شده است و بازار‌های جدید را جذب کرده و فروش نفت خام و میعانات گازی خود را تضمین می‌کند. موفقیت دیپلماسی انرژی ایران و اجرای سیاست هوشمندانه آن، توانایی این کشور برای سازگاری با شرایط چالش برانگیز و تغییر صنعت نفت و گاز خود را برجسته می‌کند. با حرکت روبه جلو، رشد مستمر در این بخش انتظار می‌رود که موقعیت ایران را به عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی نفت مستحکم‌تر کند.
اثرات توسعه تجارت انرژی ایران بر رشد اقتصادی
بخش تولید و تجارت نفت، گاز و فرآورده‌های وابسته در صنعت نفت و گاز ایران به عنوان یک محرک حیاتی در اقتصاد کشور عمل می‌کند. به‌رغم ادامه اعمال تحریم‌ها بر تجارت انرژی ایران، خزانه داری امریکا اذعان کرده است که حجم این تحریم‌ها در سال گذشته افزایش یافته است. ایران با اتخاذ سیاست خنثی‌سازی حداکثری تحریم‌ها در بخش تجارت نفت و گاز پاسخ داده است. این استراتژی ایران را قادر می‌سازد تا به بازار‌های جدید و غیرتحریمی دسترسی پیدا کند و بازطراحی اساسی سیاست‌های تجارت انرژی خود را اجرا کند. علاوه بر این، ایران پیشرفت‌های قابل توجهی در استخراج نفت و گاز از میادین مشترک داشته است و به تحول صنعت نفت و گاز خود در دولت سیزدهم کمک کرده است.
صنعت نفت ایران در طول دولت سیزدهم تحول قابل توجهی را تجربه کرده است که در افزایش صادرات نفت، افزایش ظرفیت تولید و سیاست‌های راهبردی منعکس شده است. رکوردشکنی روزانه نفت ایران به چین که از عربستان سعودی نیز پیشی گرفته است، نشان دهنده احیای مجدد روابط منطقه‌ای ایران به ویژه با قدرت پیشرو در آسیا است. به‌رغم چالش‌های ناشی از تحریم‌های ایالات متحده، صنعت نفت ایران انعطاف پذیری و سازگاری خود را نشان داده و تجارت خود را با موفقیت گسترش داده و به بازار‌های جدید دست یافته است. در حالی که ایران به تعاملات دیپلماتیک و اجرای استراتژی‌های نوآورانه ادامه می‌دهد، انتظار می‌رود صنعت نفت و گاز این کشور نقشی محوری در پیشبرد رشد اقتصادی و تقویت جایگاه خود در بازار جهانی انرژی ایفا کند.
اهمیت سیاست‌های تجاری فعال دولت سیزدهم در توسعه تجارت نفت خام با وجود تحریم‌ها و همچنین دوبرابر شدن تجارت نفت خام ایران در کنار به صفر رسیدن ذخایر نفتی شناور روی آب ایران مورد توجه کارشناسان این حوزه قرار گرفته است.
حرکت به سمت تنوع مبادی صادراتی از طریق بازاریابی نوین
مهدی‌هاشم‌زاده مدیر گروه انرژی اندیشکده ماهد در گفتگو با «جوان» با اشاره به اهمیت توسعه تجارت نفت خام ایران گفت: «یکی از معضلات جدی سیاست‌های تجاری نفت خام ایران، وابستگی شدید آن‌ها به تحریم‌ها بوده است که این رویکرد در وضعیت فعلی اصلاح شده است و به سمت تجارت انرژی مبتنی بر وجود تحریم‌ها و حرکت به سمت بازارسازی تضمینی رفتیم؛ البته فروش نفت خام برای مدت گذار کوتاه است و باید خودمان به سمت توسعه زنجیره ارزش نفت در کشور خودمان برویم، اما از فرصت بازارسازی برای نفت خام و مبتنی بر سیاست سرمایه‌گذاری بر پالایشگاه مستهلک شده نیز نباید غفلت کنیم.»
وی ادامه داد: «اگر دولت بخواهد معادل ۹۰۰ هزار بشکه نفت خام برای پالایشگاه‌سازی در داخل کشور سرمایه‌گذاری کند؛ بیش از ۲۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است و حداقل بیش از پنج سال نیز زمان نیاز است؛ اما اگر تنها یک پالایشگاه در ونزوئلا را تعمیر کنیم که حداکثر دو سال زمان می‌برد و همچنین همه سرمایه‌گذاری نیز با صادرات خدمات فنی و مهندسی و تجهیزات پالایشگاهی است و نیازی به سرمایه‌گذاری دلاری نیست؛ می‌توانیم همین میزان نفت خام را پالایش کنیم و این اهمیت موضوع سرمایه‌گذاری بر پالایشگاه مستهلک شده کشور‌های همسو با ایران را نشان می‌دهد.»
این کارشناس انرژی در ادامه با اشاره به رویکرد ایران در بازاریابی در شرق آسیا گفت: «حرکت به سمت تنوع مبادی صادراتی از طریق بازاریابی نوین در زمینه مینی‌ریفاینری‌ها شرق آسیا توانسته است میزان صادرات خود را به رقم بی‌سابقه‌ای بعد از آغاز دوباره تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸ برساند. در آخرین اقدام مهم دولت، علاوه بر رسیدن به تولید روزانه ۴/۳ میلیون بشکه نفت خام، ذخایر نفتی بدون مشتری و شناور روی آب ایران صفر شد.»
وی در پایان گفت: «دولت سیزدهم با پیگیری سیاست خنثی‌سازی حداکثری تحریم‌های حوزه تجارت نفت و گاز توانسته است با رویکرد نوین و بازطراحی اساسی در سیاست‌های تجارت انرژی خود به بازار‌های جدید و غیرقابل تحریمی برسد و از طرف دیگر در زمینه استخراج نفت و گاز از میادین مشترک نیز پیشرفت‌های چشمگیری داشته است که همه این عوامل نشان از تحول بزرگ صنعت نفت و گاز ایران در دولت سیزدهم دارد. بخش نفت و گاز در حالی در فصل بهار به بخش لوکوموتیو و پیشران اقتصاد ایران تبدیل شده است که در فصل تابستان نیز شاهد رکوردشکنی‌های بزرگ ایران در تولید و صادرات نفت خام در شرایط تحریمی کامل بودیم.»
رکوردشکنی تاریخی صادرات نفت خام در کنار فروش کامل ذخایر شناور روی آب ایران
سیدعلی مرتضوی کارشناس حوزه سیاستگذاری انرژی نیز در گفتگو با «جوان» در رابطه با اثر تحریم‌ها بر تجارت نفت خام ایران گفت: «بازگشت تحریم‌های نفتی امریکا در نوامبر ۲۰۱۸ تأثیر قابل توجهی بر صادرات نفت ایران داشت که منجر به کاهش شدید فروش شد. در نتیجه، ایران با چالش افزایش ذخایر نفتی شناور مواجه شد، زیرا به تولید نفت بدون خریداران کافی ادامه داد. اما با اجرای رویکرد جدید در تجارت انرژی و خنثی‌سازی حداکثری تحریم‌ها، ذخایر نفت شناور ایران با مدیریت دولت سیزدهم شروع به کاهش کرد. بازطراحی اساسی دولت در سیاست‌های تجارت انرژی، همراه با پیشرفت در استخراج نفت و گاز از میادین مشترک، صنعت نفت و گاز ایران را متحول کرده است.»
وی با اشاره به خروج از این وضعیت را با تکیه بر بازطراحی تجارت نفت خام خود گفت: «ایران به عنوان یک بازیگر مهم در بازار جهانی نفت به دلیل تحریم‌های بین‌المللی بر تجارت نفت خود با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است. ایران برای مقابله با تأثیر این تحریم‌ها، سیاست هوشمندانه‌ای را برای نوسازی پالایشگاه‌های مستهلک شده و تمرکز بر همکاری با پالایشگاه‌های کوچک مقیاس چین در پیش گرفته است. این رویکرد استراتژیک در کنار توانمندی‌های فنی و مهندسی ایران، به کشور این امکان را داده است که زیرساخت‌های پالایشگاهی خود را احیا کند، بازار‌های مطمئن را جذب کند و ذخایر نفتی شناور خود را تخلیه کند.»
مرتضوی با اشاره به مسیر‌های توسعه تجارت نفت خام ایران گفت: «دیپلماسی انرژی ایران حول محور قدرت داخلی آن در خدمات فنی و مهندسی متمرکز شده است. این کشور بر بومی‌سازی فناوری و تجهیزات استراتژیک در بخش پالایش تمرکز کرده است و به آن اجازه می‌دهد نیاز‌های داخلی خود را برآورده کند و در عین حال خدمات فنی و مهندسی را به سایر پالایشگاه‌ها نیز ارائه دهد.»
وی اظهار داشت: «ایران با استفاده از تخصص خود به شریکی قابل اعتماد در توسعه تجارت انرژی تبدیل شده است که هم به نفع ایران و هم کشور‌های هدف آن است. این رویکرد ایران را قادر ساخته است که نفت خام و میعانات گازی خود را حتی در شرایط تحریم به روش‌های سنتی تجارت بفروشد. ایران برای تضمین بازار تضمین شده برای تجارت نفت خام خود به پالایشگاه‌های چینی در مقیاس کوچک روی آورده است. این پالایشگاه‌ها با زیرساخت‌های مستهلک شده و نیاز به بازسازی و نوسازی، فرصت ورود ایران به بازار‌های انرژی جدید را فراهم می‌کند. شرکت‌های دانش بنیان ایرانی در صنعت پالایشگاه نقش بسزایی در تسهیل این همکاری داشته‌اند.»
مرتضوی ادامه داد: «ایران با ارائه خدمات فنی و مهندسی به سهامدار پالایشگاه‌های فراساحلی تبدیل شده و از نفت خام خود به عنوان خوراک این تأسیسات استفاده کرده است. این رویکرد به ایران اجازه داده است تا از بازار‌های انرژی امریکای لاتین استفاده کند و از ونزوئلا شروع شود، جایی که ایران دو پالایشگاه نیمه فعال ساخته است.»
وی در پایان گفت: «موفقیت ایران در ایجاد پالایشگاه‌های نیمه فعال در ونزوئلا راه را برای همکاری بیشتر با سایر کشور‌ها به ویژه کشور‌های عضو بریکس و پیمان شانگ‌های هموار کرده است. این رویکرد مبتنی بر سرمایه‌گذاری‌های مستهلک شده، شرایط برد- برد را برای ایران و کشور‌های همکارش ایجاد می‌کند. توسعه همکاری‌های نفتی ایران با پالایشگاه‌های کوچک مقیاس چین و سیاست هوشمندانه نوسازی پالایشگاه‌های مستهلک شده، نقش بسزایی در تخلیه ذخایر نفت شناور این کشور داشته است. ایران از طریق بومی‌سازی فناوری، گسترش همکاری‌های انرژی و مشارکت‌های استراتژیک با موفقیت به بازار‌های جدید دست یافته، خریداران را جذب کرده و فروش نفت خام و میعانات گازی خود را تضمین کرده است. این تلاش‌ها صنعت نفت و گاز ایران را متحول کرده و آن را به عنوان یک بازیگر قابل اعتماد و تأثیرگذار در تجارت جهانی انرژی قرار داده است.»
جمع‌بندی
به‌نظر می‌رسد دولت سیزدهم سیاست‌های کلیدی را با هدف گسترش تجارت نفت خام ایران اجرا کرده است. این سیاست‌ها شامل تلاش برای ایجاد بازار‌های جدید و افزایش تقاضا از طریق فعال‌سازی ظرفیت‌های پالایشگاهی در سراسر جهان، به ویژه در آفریقا و امریکای جنوبی است. ایران همچنین تنوع بخشیدن به منابع صادراتی خود را دنبال کرده و در رویکرد‌های بازاریابی جدید مانند ترویج مینی پالایشگاه‌ها مشارکت داشته است. این تلاش‌ها به ایران امکان داده است تا به‌رغم از سرگیری تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸ به سطوح بی‌سابقه‌ای از صادرات دست یابد.
