قلیان یک لوله آبی است که برای کشیدن تنباکو از طریق آب سرد استفاده میشود، تنباکو در کاسه‌ای که در بالای آن قرار می‌گیرد و از طریق زغال‌هایی که روی کاسه تنباکو قرار داده میشود، داغ شده و دود از طریق آب که در پایین آن قرار دارد، فیلتر میشود.
شاید این تعریف از قلیان برای خیلی ها بی معنی باشد زیرا آنقدر راحت می شود آن را در قهوه خانه ها و پارکها و مناطق گرددشی دید که دیگر آشنای هر پیر و جوان است.
مصرف قلیان آشکارا نشان داده است که تاثیراتی جدی بر دو عضو حیاتی بدن به نام ریه‌ها و قلب دارد. سرطان ریه، سرطان مری، بیماری ریوی انسدادی مزمن، آمفیزم، پایین بودن وزن تولد نوزاد، افزایش حملات آسم و ذات‌الریه برخی از خطرات مربوط به کشیدن قلیان هستند.
در دهه های اخیر تنباکو با طعم های میوه ای نیز به بازار عرضه شده که به صورت صنعتی تولید می شوند و طبق بررسی های به عمل آمده قلیان اگر با تنباکوهای میوه ای (توتون هایی که به روش شیمیایی به عمل آمده و دود آن بوی میوه می دهد) به عمل آمده باشد خطرناک و ضرر آن بسیار زیاد است.
***
بر اساس مطالعات جهانی مشخص شده که هر سال شش میلیون نفر بر اثر مصرف دخانیات "سیگار و قلیان" جان خود را از دست می‌دهند و از شش میلیون مرگ و میری که بر اثر استعمال دخانیات در جهان صورت می‌گیرد؛ پنج میلیون نفر مصرف‌کننده مستقیم دخانیات و یک میلیون نفر با قرار گرفتن در معرض دود دخانیات فوت می‌کنند.
پلمپ و شکسته شدن پلمپ ها
به دلیل مضرات قلیان در چند سال اخیر وزارت بهداشت تلاش‌های خوبی برای جمع آوری قلیان ها انجام داد و طرح ممنوعیت عرضه قلیان در چایخانه‌ها، در سال ۸۶ و با توجه به دستورالعمل وزارت بهداشت وقت انجام گرفت که در استان اصفهان تمام چایخانه‌هایی که در آنها عرضه قلیان انجام می‌گرفت پلمپ شد.
این اقدام تنها به مدت شش ماه ادامه یافت اما بعدها با دخالت دستگاه‌های غیرمرتبط با سلامت پلمپ‌ها شکسته شد و فعالیت این چایخانه‌ها از سرگرفته شد.
باز شدن مجدد چایخانه‌ها در همان سال موجب افزایش ۸ برابری چایخانه‌ها شد به گونه‌ای که امروزه تعداد این مراکز به ۵۰۰ تا ۶۰۰ چایخانه در سطح شهر می‌رسد، تعداد زیادی از این مراکز فاقد پروانه بوده که به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند و از این بین تنها ۵۰ چایخانه از مجوز قانونی برخوردار هستند.
مطالعات انجام شده در اصفهان نشان داده که میزان مصرف قلیان در بین افراد تحصیلکرده این استان رو به افزایش است و مصرف قلیان افراد بالای ۱۲ سال به ۱۸ درصد رسیده است؛ از این رو بازهم طبل مخالفت ها با قلیان به صدا درآمده است.
اما رئیس مرکز بهداشت استان اصفهان معتقد است مردم اصفهان در زمینه مبارزه با مصرف قلیان بی تفاوت اند و همین مسأله طرح مبارزه با قلیان را دچار مشکل کرده است.
کمال حیدری می گوید: نداشتن آگاهی مردم از مضرات قلیان و سیگار سبب شده که هنوز همت مردمی برای رفع جمع‌آوری قلیان در این شهر ایجاد نشود.
وی می افزاید : با توجه به اینکه بیشترین گروه در معرض خطر مصرف دخانیات در اصفهان جوانان بین ۲۰ تا ۳۰ سال هستند ، ایجاد میزگردی با عاملان فروش و تولید تنباکوی قلیان در شهر اصفهان را لازم و ضروری است.
رئیس مرکز بهداشت استان اصفهان تصریح می کند : درگیر شدن زنان اصفهان و به مخاطره افتادن سلامت مادران نسل آینده مسئولان این معاونت را بر آن داشت تا بار دیگر سعی در پلمپ چایخانه‌های بدون مجوز داشته باشند.
نقاله خوانی و شاهنامه خوانی جایگزین قلیان
در حال حاضر شهروندان دچار تناقض هستند؛ از طرفی با قليان كشيدن مخالفت مي‌شود و از سوی دیگر مراكز توزيع آن درحال رشد است و برخورد جدي از سوي مديران صورت نمي‌گيرد، همین این امر باعث شده که این مهم از سوي شهروندان جدي تلقي نشود.
جوانان زیر ۳۰ سال به صورت روزانه یا هفتگی بالاترین میزان مصرف قلیان را به خود اختصاص می دهند و ۹۰ درصد از درآمد قهوه خانه ها را تأمین می کنند و تا زمانیکه سياست واحدی در رابطه با عرضه و مصرف قلیان وجود نداشته باشد مبارزه با این امر بی نتیجه است.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با تاکید بر توجه ویژه به موضوع دخانیات در همه ایام سال می گوید: نباید فقط در مواقع خاص به موضوع دخانیات و عرضه قلیان پرداخته شود بلکه این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است و باید در تمام سال به آن توجه ویژه ای شود.
محمدرضا فلاح خاطرنشان می کند: می توان به جای عرضه قلیان در قهوه خانه ها از مباحثی همچون نقاله خوانی و شاهنامه خوانی استفاده کرد لذا اگر می خواهیم قلیان را حذف کنیم باید الگوهای سالم را جایگزین آن نماییم.
قانونی برای جلوگیری وجود ندارد
تحقیقات نشان می دهد که مصرف کننده قلیان در هر وعده مصرف50 تا200 پک می زند و هر پک حاوی15 درصد تا یک لیتر دود است، همچنین هر فرد مصرف کننده قلیان در هر وعده معادل با مصرف100 نخ سیگار، به سلامتی خود آسیب می رساند.
رییس مرکز بهداشت استان اصفهان درخصوص آمار روبه رشد قلیان خانه‌ها می گوید: در سال ۸۲ مراکز عرضه کننده قلیان ۸۰ مورد برآورد شده این آمار در سال ۸۶ به ۱۸۰ مرکز رسید و درحال حاضر ۵۴۰ مرکز فعال در شهر وجود دارد که این رشد ۷ برابری فاجعه را نشان می‌دهد.
کمال حیدری سودآور بودن قلیان را یکی از علت‌های توسعه مراکز می داند و ادامه می دهد: به جرأت می‌توان گفت توزیع قلیان ۱۰برابر سود خالص برای افراد دارد چرا که تنها تنباکو مورد استفاده در این مورد ۲۵۰۰ تومان هزینه دارد در شرایطی که کرایه قلیان به ۳۰ هزار تومان می‌رسد و همین مسأله موجب شده تا از عدم عرضه قلیان استقبال نکنند.
وی از هزینه کردن ۷۰ درصد بودجه کشور به بیماری‌های غیرواگیر خبر داده و تصریح می کند: مصرف قلیان برای همه دغدغه شده است اما نیاز به عزم جدی دارد چرا که در غیر این صورت بیماری‌هایی مانند سرطان در جامعه بیداد می‌کند.
رییس مرکز بهداشت استان اصفهان با ابراز گلایه از اینکه هر چیزی مضر است مصرف آن در ایران افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند ، می افزاید : در رابطه با سیگار مطالب متفاوتی بیان شده اما قلیان ۷۰ تا ۱۰۰ برابر سیگار ضرر دارد که شهروندان و بسیاری مدیران از آن غافل هستند.
به گفته وی نماینده سازمان جهانی بهداشت چندی قبل در اصفهان برای شرکت در جلسه ای میهمان بود و مشاهده مصرف بیش از حد قلیان در بین خانواده‌های اصفهانی و مکان‌های عمومی برای نماینده سازمان بهداشت تعجب آور بود و همین مساله باعث شد تا ۲ ماه بعد این موضوع توسط نمایندگی این سازمان در تهران پیگیری شده و به اصفهان برای جمع‌آوری قلیان تذکرداده شود.
حیدری تأکید می کند: آمریکا ۳ درصد مصرف دخانیات را به خود اختصاص داده و ۹۷ درصد باقی مانده را صادر می‌کند و این موضوع نشان دهنده‌ی برنامه‌ریزی کشورهای غربی و هدفدار بودن آنها در توزیع دخانیات در کشورهایی چون ایران است و معضل آنجا بزرگتر میشود که کشورهای در حال توسعه بیشترین مصرف مواد دخانی را به خود اختصاص داده‌اند.
طبق بررسی های کارشناسان در مدت زمان ۴ سال ، میزان مصرف قلیان در میان زنان از ۳ درصد به ۹/۷ درصد رسیده و این در حالی است که استعمال قلیان توسط پدر و مادر ، باعث میشود احتمال مصرف قلیان در فرزندان ۸ برابر افزایش داشته باشد.
بنابراین لازم است در يك برنامه بلندمدت شرايطي مهيا شود كه ورزش و مطالعه جزو امتيازات بانوان در جامعه باشد و در عين حال تمام امكانات لازم براي اين سخت گيري فرهنگي در رابطه با استعمال دخانيات فراهم باشد.
جوانان تفریحات سالم می خواهند
یک آسیب شناس مسائل اجتماعی از جمله دلایل گسترش چایخانه ها و جذب جوانان به این اماکن را نبودمکان های تفریحی سالم برای قشر جوان می داند و می گوید: در گذشته وجود زورخانه های سنتی و انجام ورزش های باستانی تعداد زیادی از جوانان را به خود جذب می کرد که علاوه بر ترویج فرهنگ پهلوانی، روحیه جوانمردی را نیز در جوان پرورش می داد اما متاسفانه امروزه تعداد این مراکز کاهش یافته است و فرهنگ پهلوانی رو به فراموشی است و همین کمرنگ بودن فعالیت های ورزشی تاثیر مستقیمی در جذب جوانان به این گونه مراکز دارد .
به گفته محمود سعیدی، با ایجاد امکانات برای تفریحات سالم و فرهنگی می توان جوانان را به سمت سرگرمی های مفید و سازنده سوق داد.
به هر حال با استناد به ماده ۲ بهداشت محیط کشور مبنی بر ممنوع بودن هر اقدامی که بهداشت عمومی جامعه را به مخاطره اندازد، وزارت بهداشت موظف است تا از طریق دستگاه‌های متولی دیگر اقدامات جدی را علیه مراکز عرضه قلیان که به نوعی تهدید علیه سلامت عمومی است انجام دهد.
برخی از صاحبنظران معتقدند از طریق مباحث قهری نمی توان با مراکز عرضه قلیان برخورد کرد؛ اول باید ریشه یابی انجام شود تا بتوان معضلات موجود را رفع کرد، ضمن اینکه باید در رابطه با جایگزین کردن مشاغل مراکز عرضه قلیان اقداماتی انجام داد و بسترهای تغییر شغل آن ها را فراهم نمود.
در واقع باید اذعان داشت که ايجاد مكان هاي تفريحي رايگان، آموزش درست و غير مستقيم در خصوص عوارض مصرف قليان يا سيگار و ايجاد مراكزي براي تفريح جوانان از زمين هاي ورزشي گرفته تا تفريحاتي نظير بازي هاي رايانه اي، بولينگ، بيليارد و ورزش هاي محبوب جوانان به شكل گسترده و كم هزينه، مي تواند بدون نياز به قانون از گرايش جوانان به دخانيات كاست.
