مریم احمدی
در گذر از میان کوچه و پس کوچه های قدیمی شهر یزد ، خانه هایی با دیوارهای خشتی کوتاه و گوشه های منحنی شکل و سقف های اغلب گنبدی، جدای از قیل و قال زندگی ماشینی امروز، تصویر زیبایی را از روزگاران قدیم این شهر به تصویر می کشد. نمایی که علاوه بر به رخ کشیدن معماری منحصر بفرد و خلاقانه آن زمان، اصالت این بافت خشتی و صفا و سادگی مردمان ساکن در این بناها را به وضوح نشان می دهد.
بافت تاریخی و قدیم یزد با کوچه های باریک و دراز هر ساله گردشگران بسیاری را از شهرهای دور و نزدیک به سمت خود می کشد تا شاید بتواند جایگاه ارزشمند خود را در بین ابنای تاریخی کشور حفظ کند. اما متاسفانه مدتی است که دیو تخریب بر سر خانه ها و بناهای این بافت قدیمی سایه انداخته و انگار شور زندگی در میان این کوچه پس کوچه رنگ باخته است!
**********
در برخی فصول سال، شهر یزد اغلب میزبان گردشگرانی می شود که تعدادشان به حدود دو برابر جمعیت ساکنانش می رسد. یزد به عنوان اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان شناخته شده که برترین جاذبه های گردشگری ، تاریخی و میراث فرهنگی را در خود جا داده است. از نارین قلعه قدیمی ترین بنای خشتی جهان گرفته تا بلندترین بادگیر جهان و قدیمی ترین مسجد ایران و بافت تاریخی مسکونی از جمله آثاری است که هر سال میلیون ها نفر را به سمت این منطقه می کشاند! اما متاسفانه انگار این همه زیبایی منحصر بفرد برای برخی مسئولان استان رنگ کهنگی گرفته است و این بی توجهی ها بدتر از هر بلای طبیعی کمر به نابودی بناها و آثار تاریخی یزد بسته است.
تاریخ نویسان معتقدند که قدمت یزد به پیش از اسلام می رسد. عده ای هم می گویند که شاید شهر تاریخی یزد را باید در نقطه دیگری غیر از مکان کنونی آن جستجو کرد. اما با این حال قدمت بسیاری از آثار تاریخی کشف شده در شهر یزد به قرن پنجم هجری باز می گردد. در عین حال کشف بناهای دیگری متعلق به قرن های دوم و سوم هجری، تردیدها را در تخمین قدمت شهر یزد بیشتر می کند. در هر صورت تاریخ سکونت انسان در این خطه از هزاره سوم پیش از میلاد فراتر رفته است، به طوری که در عهد پیشدادیان طایفه های در حال کوچ از بلخ به پارس، این سرزمین را یزدان نامیدند و از آن زمان به بعد یزد محل عبادت شد.
میل به زندگی مدرن و نابودی خانه های قدیمی
در کوچه پس کوچه‌های بافت تاریخی و 700 هکتاری یزد که از آن به عنوان گسترده‌ترین بافت خشتی یاد می‌شود خانه ها، ساباط‌ها و ابنیه زیادی وجود دارد که مجموعه این بافت را تشکیل می‌دهند.
بسیاری از بناهای موجود در بافت مذکور که دارای ارزش معماری و تاریخی اند توسط متولیان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند اما تعدادی از بناها با وجود داشتن ارزش معماری ، به دلیل اینکه قدمت کمتری دارند و به ثبت ملی هم نرسیده اند توسط مالکان تخریب می‌شوند.
در حال حاضر ساخت و سازها نيز در بافت تاريخي يزد نگران كننده است به نحوي كه در بافت تاريخي، خانه هايي به سبك كاملا امروزي ساخته مي شود كه اين امر وضعيت بافت تاريخي را دچار مشكل مي كند.
با وجود اینکه از چند سال پیش دریافت مجوز از سوی یگان حفاطت اداره میراث فرهنگی برای هر گونه تغییر و دخل و تصرف در محدوده بافت تاریخی شهر اجباری اعلام شده بود اما مالکان برخی از خانه‌های تاریخی دور از چشم مسئولان ملک خود را از داخل خانه تخریب کرده، آن را می‌سازند، سپس دیوار رو به کوچه را برداشته و نمای جدید ساختمانشان را رو می‌کنند!
این مالکان وقتی می‌بینند که ملکشان در معرض تخریب است و سازمان میراث فرهنگی و شهرداری هم برای مرمت و حفظ آن اقدامی انجام نمی‌دهد، به صورت پنهانی اقدام به ساخت و ساز از داخل ملک می‌کنند . به دلیل اینکه این خانه ها اغلب متراژهای بالایی دارند مالکان با نوسازی و تبدیل آن به ساختمانی امروزی و مدرن که اغلب به عنوان تالار عروسی و تشریفات مورد استفاده قرار می گیرد کسب درامد می کنند!
جالب اینجاست که پس از اتمام ساخت و ساز به اصطلاح پنهانی، سازمان میراث فرهنگی و شهرداری اقدامی انجام نمی دهند و همین مسئله سبب فراگیر شدن این وضعیت شده است! تا آنجا که چندی پیش برخی از املاک بزرگ و قدیمی مانند چند کارگاه شعربافی و ملکی به نام خانه ابریشمی که بادگیرهای قدیمی در آن وجود داشت ، به همین شیوه دور زدن مسئولان میراث فرهنگی و شهرداری، تخریب و به هتل و تالار عروسی تبدیل شد!
برخی دوستداران میراث فرهنگی در این خصوص معتقدند محله‌های تاریخی هویتی یک‌پارچه دارند و عناصر آن نباید تخریب شوند از این رو اگر اطلاعات لازم درباره چرایی حفظ بافت تاریخی به مردم داده شود و میراث فرهنگی و شهرداری در مرمت خانه ها به مالکان کمک کند، آنها یکی از بهترین محافظان بافتها می‌شوند در صورتی که اگر مردم به متولیان حفاظت از میراث فرهنگی بی اعتماد شوند، مسئولان حتی با داشتن یگان حفاظت نیز نمی‌توانند از تخریب خانه‌های تاریخی جلوگیری کنند!
تخریب به هر بهانه!
در دو سه سال اخیر به طرز چشمگیری آهنگ تخریب بناهای قدیمی یزد به بهانه های مختلف شدت گرفته است. گاهی نیاز به ساخت و ساز اماکنی چون پارکینگ عمومی برای رفع نیاز ساکنان منطقه به عنوان دلیل تخریب بخشی از بافت قدیم اعلام می شود و گاهی ضرورت توسعه و گسترش بناهایی چون امامزاده جعفر و گاهی هم عریض کردن کوچه ها به جهت تسهیل در تردد! تا آنجا که در همین مدت اندک( کمتر از سه سال) 80 هکتار از مساحت 740هکتاری از بافت تاریخی شهر که البته به ثبت آثار ملی هم رسیده ، کاهش یافته است.
در فروردین ماه سال گذشته درست زمانی که بافت قدیمی شهر یزد در انتظار ثبت در فهرست آثار جهانی بود ، به منظور ساخت پارکینگ عمومی بخشی از بافت مذکور در محله "خلف‌باغ" تخریب شد !!
با این تخریب بخشی از معماری اصیل اسلامی که در محله خلف باغ یزد وجود داشت از بین رفت. چندین خانه تاریخی از دوره قاجاریه که به صورت گودال باغچه از معماری نفیسی برخوردار بود و حسینیه تاریخی نقشین که قدمت آن به دوره زندیه برمی‌گردد، از جمله آثاری بود که در این محله قرار داشت که بواسطه تخریبات صورت‌گرفته این آثار نیز مورد تعرض و تهدید جدی قرار گرفت .
با وجود اینکه این اقدام اعتراض بسیاری از ساکنان و دوستداران آثار تاریخی را به دنبال داشت اما مسئولان امر با بهانه اینکه مجوز این کار برای تخریب اصولی و کارشناسانه صادر شده نه تخریبات وسیع و غیرکارشناسی، بی توجهی خود را نسبت به این مسئله بیش از پیش نشان دادند.
دوستداران میراث فرهنگی بر این مسئله به طور مدام تاکید می کردند که ساخت پارکینگ در چنین محلی می‌تواند روند ثبت این بافت تاریخی را به تاخیر بیندازد و حتی دچار مخاطره کند و پاسخ مسئولان میراث فرهنگی هم این بود که تخریب در محدوده‌ای انجام شده که پیشتر در طرح تفصیلی از حریم بافت تاریخی خارج شده است!
البته حمیدرضا مطهریان رئیس شورای شهر یزد هم اعلام کرده بود که ساخت پارکینگ نیاز مردم این محله بوده و به همین خاطر شورای شهر طی چندین جلسه‌ای که با مردم این محله داشته به این نتیجه رسید که ساخت پارکینگ در اولویت قرار گیرد!
پس از آن بارها نیز این تخریب ها انجام شد تا بالاخره در ماه گذشته قرعه به نام محله "وقت الساعت" افتاد و بلدوزرها به سمت خانه ها و بافت تاریخی محله ای به حرکت درآمد که در نیمه اول قرن هشتم هجری هسته اولیه آن با ایجاد میدانی به همین نام شکل گرفته بود.
بنا به گفته دوستداران میراث فرهنگی اگرچه خانه های در حال تخریب این محله به ثبت ملی نرسیده بودند اما شواهد نشان می دهد تخریب این خانه‌ها که درست در همجواری حسینیه و میدان تاریخی وقت الساعت قراردارد، آغاز تعرض به بافت تاریخی و آثار تاریخی ثبت شده در این محدوده است و در صورت ادامه روند تخریب‌ها این محله هم به سرنوشت تخریب‌‌های محله مجاور امامزاده جعفر دچار می‌شود.
