گروهی از مردم با حضور دست فروشان در اقصی نقاط شهر موافقند و معتقدند قیمت های ارایه شده از طرف این قشر از فروشندگان مناسب و قابل قبول است و در مقابل، گروهی دیگر، دست فروشان را موجب شلوغی و بی انباطی شهر می دانند که با عرضه کالاهای بی کیفیت فقط باعث حدر رفتن پول شهروندان می شوند. اما در این بین مغازه داران از مخالفان سرسخت دست فروشان به شمار می آیند زیرا معتقدند این چه قانونیست که مالیات و عوارض را از مغازه داران دریافت می کند ولی نه تنها هیچ حمایتی از آنها نمی کند بلکه اجازه می دهد وانتی ها و دست فروشان درست روبروی آنها به کسب و کارشان لطمه بزنند.
***
امروزه از دست فروشی به عنوان یکی از معضلات شهری نام برده می شود که علاوه بر شلوغ کردن معابر و گذرگاه ها، نوعی آشفتگی را در نظارت و رسیدگی به وضع قیمت و کیفیت کالاها و اقلام عرضه شده به وجود آورده است که با این توضیحات با جرات می توان گفت هیچ مرجع و مسئولی نیز نتوانسته برای رفع یا ساماندهی آن چاره ای درست و کارساز بیندیشد.
هر چند در شهرداری ها بخشی تحت عنوان "رفع سد معابر" برای مبارزه با این معضل وجود دارد ولی عملکرد آنها نیز مقطعی بوده و در مجموع هیچ ثمری به همراه نداشته است.
بر اساس گزارش های موجود چنین به نظر می رسد که بعد افزایش نامتعارف قیمت زمین و مسکن و مراکز تجاری، و به تبع آن، بالا رفتن اجاره بهاها، در بسیاری از شهرهای ایران نه تنها از تعداد دست فروشان کاسته نشده است بلکه روز به روز بر تعدادشان افزوده شده که با ایجاد شغل های کاذب، علاوه بر خراب کردن کسب و کار کاسب های بومی و رسمی و دارای مجوز، برای شهروندان نیز مشکلاتی را به همراه داشته اند. زنجان از جمله شهرهاییست که با افزایش نامتعارف تعداد دست فروشانش، حالا این پدیده را یک آسیب اجتماعی تلقی می کند که می تواند ناهنجاری هایی را به همراه داشته باشد.
تاریخ در چنبره دست فروشان
بازار زنجان از جمله نقاط تاریخی و گردشی این شهر به شمار می آید که هر مسافر و گردشگری را به سمت خود جذب می کند اما امروز اطراف این نقطه تاریخی و خیابانهای پیرامونش، بخصوص حد فاصل چهار راه سعدی تا چهار راه انقلاب چنان در چنبره دست فروشان قرار گرفته که تمام زیبایی هایش را از دست داده و هر رهگذری در هنگام عبور از این محل آنقدر گرفتار شلوغی و ازدحام می شود که دیگر فراموش می کند به بنا و اثار ماندگار اطرافش توجه کند.
اینجا مملو از افرادیست که بساط خود را در پیاده روها و گوشه خیابانها پهن کرده اند و به کسب و کار ویژه خود مشغولند. از هر صنف و گروهی هستند. لوازم خانگی، لباس فروشی، میوه فروشی، لوازم الکتریکی، لوازم دست دوم، گل فروشی، لوازم آرایشی و بهداشتی و خرازی و سبزی و میوه و کیک و... مشاهده می‌شوند که با سروصدا هر رهگذری را به خود می خوانند و شلوغی خاصی را به وجود آورده اند.
مشاغل اجباری
بر طبق آمارگیری های رسمی مشخص شده که اکثر افراد بیکار و بیسوادان به سمت دست فروشی روی می آورند و با کمترین سرمایه می توانند برای خود کاری دست وپا کنند و چون در این شغل های کاذب نه اجاره ای پرداخت می شود و نه هزینه های آب و برق و گاز به فروشندگان تحمیل می شود و نه دولت از آنها مالیات و عوارض درخواست می کند، هر آنچه باقی می ماند سود است و می تواند رضایت فعالان این عرصه را به همراه داشته باشد.
چندی پیش محسن علیمردانی عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با اشاره به اینکه بروز پدیده دست‌فروشی در زنجان در شرایط نبود کار دائم و مطمئن برای افراد و در نتیجه شرایط ناهموار اقتصادی بر افراد تحمیل شده است، با تاکید بر اینکه رسیدگی و ساماندهی مشاغل کاذب به ویژه دست‌فروشان ضروری است، گفته بود: اینگونه مشاغل مزاحمت‌هایی را برای مردم ایجاد می‌کند اما به هر صورت پدیده دست‌فروشی مثل دیگر مشکلات جامعه نیازمند مطالعه، رسیدگی، نظارت و آسیب‌زدایی است.
دکتر ابهری، آسیب شناس اجتماعی نیز با بیان اینکه دست فروشی را از نظر قانونی هیچ کس مورد تایید قرار نمی دهد، می گوید: با توجه به کمبود شغل و ثابت نبودن بسیاری از مشاغل، گروهی از مردم چاره‌ای جز این کار برای امرار معاش و تأمین نیازهای خانواده خود ندارند، نداشتن سرمایه کافی، نداشتن سواد و سطح تحصیلات دانشگاهی، پیری و کهولت سن از جمله عواملی است که برخی افراد جامعه را وادار به ورود به صنف دست‌فروشان می‌کند.
بودن یا نبودن!
هر چند همگان لزوم ساماندهی و رسیدگی به چنین مشاغلی را از سوی مسئولان شهری و نهادهای ذی‌ربط مورد تاکید قرار می دهند اما این هم یک حقیقت است که بخش عظیمی از دست فروشان را اقشار آسیب‌پذیر اجتماع تشکیل می دهند که به خاطر نیافتن شغلی مناسب به این کار روی اورده اند تا به امرار معاش پرداخته و به قول معروف از راه حلال نانی کسب و در سفره خانواده خود قرار دهند.
از یک طرف در زنجان اکثر کاسب ها و مغازه‌داران می گویند که وانتی ها و دست فروشان ضربات زیادی به کسب و کار آنها وارد کرده اند به نحوی که میزان فروششان را به شدت پایین آورده اند و از طرف دیگر، ترجیح مردم در هر قشر و طبقه ای به دلیل قیمت پایین محصولات دست فروشان، خرید از این فروشندگان است. با این تفاسیر شاید بهتر باشد مسئولان به جای اینکه به دنبال جمع آوری و حذف دست فروشان باشند با کمک شهرداری ها به ساماندهی آنان پبردازند.
بازارهایی که به نام روزهای هفته (مثل جمعه بازارها) برپا می شوند یکی از راه حل ها برای نظارت بر عملکرد دست فروشان است که شهرداری ها علاوه بر رفع موانع و شلوغی ها از خیابانها، با اطمینان از نوع کسب و کالاهای عرضه شده، مطمعن باشند که محل تجمع و حضور دست فروشان در یک نقطه از شهر صورت می گیرد و مزاحمتی نیز برای دیگر اقشار به همراه ندارد.
اين معضل نيز مانند اكثر مشكلات ديگر ريشه در اقتصاد بيمار ما دارد.
