قالی یکی از مهمترین محصولات صادراتی است که از سالیان دور به عنوان نماد معرفی کشور و یکی از شاخص های شناخت فرهنگ ملی ایران به شمار می رود و توسعه و رونق این صنعت، آثار مثبتی بر اقتصاد کشور خواهد داشت.
***
صنعت قالی ایران شاید تنها نمونه از صنعتی باشد که از قرنهای گذشته به عنوان یک هنر- صنعت جهانی یکه تاز بازارهای بین الملل بوده است و آوازه آن تقریبا در همه نقاط جهان پیچیده است؛ صنعتی که اکنون زیر بار مسائل و مصائب اقتصادی به دست فراموشی سپرده شده است و به تدریج به سمت نابودی به پیش میرود.
این درحالی است که در غیاب قالی ایران در بازارهای جهانی، اکنون قالی‌های چینی با برندهایی نظیر " کاشان " و مانند آن در سطح بین الملل جولان می‌دهند به طوری که به گفته معاون برنامه ریزی و اشتغال استانداری اصفهان، در سال 79 سهم فرش دستباف از صادارت غیرنفتی کشور به 17/5 درصد می رسید، اما این رقم اکنون به 1/2 درصد کاهش یافته است.
علیرضا همدانیان می افزاید: سالانه در سطح کشور بیش از پنج میلیون مترمربع فرش دستباف بافته می شود که تنها 12 درصد از این میزان سهم استان اصفهان است.
وی تصریح می کند: در دولت یازدهم و قانون بودجه سال آینده تمهیداتی در راستای کاهش قیمت تمام شده فرش دستباف اتخاذ شده است که با تحقق این مهم بازار فروش فرش رونق بهتری می گیرد.
بسیاری از صاحب نظران بر این باورند تا زمانی که نگاره های اصیل اسلامی و ایرانی بر آثار باستانی این شهر برجسته است، فرش اصفهان هم از فرهنگ و تمدن اصیل مکتب ایرانی اسلامی را پاسداری می کند.
شاه مهره زنجیره تولید فرش، بافندگان هستند و بعد از آن ها نقش صادرکنندکان این صنعت- هنر بسیار مهم است.
دارهای قالی با وام هم بالا نرفت!
در چند سال اخیر بارها اعلام شده تولیدکنندگان فرش به وام کم بهره با زمان بازپرداخت طولانی احتیاج دارند تا فعالان این بخش به دلیل بالا رفتن قیمت دلار سرمایه‌هایشان را از دست ندهند و همچنان این صنعت، چرخ پویایی خود را حفظ کند؛ از این رو وام سه میلیونی در اختیار قالیبافان قرار گرفت، اما حتی یک دار قالی هم بالا نرفت.
بانک‌ها به دلیل بازپرداخت نشدن بخشی از وام‌ها از سوی گیرندگان این تسهیلات ، سابقه ذهنی ناخوشایندی از پرداخت وام به این قشر دارند و در حال حاضر حتی اگر مصوب شود که به تولیدکنندگان وام داده شود بی شک تعداد زیادی نخواهند توانست این وام را بگیرند چون در این زمینه سنگ اندازی می‌شود.
رییس اتحادیه صنف تولیدکنندگان فرش اصفهان در این باره می گوید: اصفهان حدود 480 هزار بافنده دارد که تاکنون تنها 64 هزار قالیباف اصفهانی و سه رسته از هشت رسته قالی بافان بیمه شده اند، در حالی که با توجه به مصوبه مجلس باید تمام تولیدکنندگان فرش بیمه شوند.
اصغر صیرفیان پور می افزاید: از تعداد کل قالیبافان اصفهان، حدود 14 هزار نفر از طراحان، نقاشان و بافندگان و مرمت کاران دارای کد به بیمه معرفی شدند، اما ناظران فنی، استادکاران، رنگرزان، چله‌کشان و قالی‌شویان هنوز کد برای بیمه شدن دریافت نکرده‌اند. براساس بررسی‌های مجلس مشخص شد اگر به تولیدکنندگان یارانه پرداخت و از دادن مالیات معاف شوند چرخ صنعت بهتر خواهد چرخید، اما مسؤولان دارایی و مالیات فکر می‌کنند تولیدکنندگان با این برنامه آنها را دور می‌زنند.
وی معتقد است: با صادرات فرش دستباف، پویایی اقتصادی حاصل می شود ضمن اینکه کالای فرش با اقلام صادراتی دیگر متفاوت است زیرا وقتی فرش به دورترین نقطه جهان صادر می‌شود فرهنگ ایران اسلامی را به آن کشورها نشان می‌دهد.
صیرفیان پور با تاکید بر اینکه باید راه صادرات باز شود، اضافه می کند: برنامه ارزی در گذشته برای صادرات فرش در نظر گرفته شد، اما وزارت‌خانه برنامه گرفتن ارز را کنسل کرد و تا به امروز نیز این امر عملیاتی نشده است.
رییس صنف تولیدکنندگان فرش اصفهان خاطرنشان می کند: اگر مالیات صادرکنندگان فرش منصفانه تر محاسبه شود، با فروش فرش ایرانی در خارج از کشور علاوه بر انتقال فرهنگ، دلار نیز وارد کشور می شود.
کاهش نیروی انسانی تهدیدی برای صنعت
وجود بیماری های ریوی به دلیل وضعیت تهویه نامناسب کارگاه ها و به خصوص مشکلات بینایی از جمله خطراتی است که شاغلان این شغل را مورد آزار قرار می دهد به همین دلیل برای کسانیکه عمرشان را در پای دارهای قالی می گذرانند وجود بیمه ضروری به نظر می رسد.
کاغذ بازی های اداری و سنگ اندازی های سازمان بیمه باعث سرگردانی قالیبافان شده است چون حداقل پنج ماه زمان می برد تا بتوانند خود را بیمه کنند؛ این امر سبب دلسردی همه قالیبافان به حرفه خود شده است.
از سوی دیگر امروزه ورود افراد غیرکارشناس به این عرصه موجب شده بافنده وقتی می‌بیند خریدار قالی، خوب را از بد تشخیص نمی‌دهد زیاد از مواد اولیه مطلوب استفاده نکند.
زهرا احمدی یکی از قالیبافان اصفهانی که چند دهه ای می شود به این کار مشغول است، در خصوص مشکلات کار قالی بافی در این شهر می گوید : بسیاری از قالی‌بافانی که به سن بازنشستگی می رسند به دلیل اینکه کسی نیست ادامه دهنده راهشان باشد اقدام به فروش دارهای قالی‌شان می‌کنند و از یک سو نیز جوانان و قدیمی‌ها وقتی می‌بینند علی‌رغم تلاش‌های بسیارشان کسی نیست از آنها حمایت کند، دلیلی بر ادامه کار نمی یابند.
وی ادامه می دهد: عدم حمایت واقعی از این قشر سبب شده است نیروی انسانی در این رشته هر روز کمتر از دیروز شود که اگر این روند ادامه داشته باشد شاهد خاموشی چراغ قالی بافی در کشور خواهیم بود.
این بافنده قالی با اشاره به ضرورت تامین مواد اولیه قالیبافی نیز بیان می کند: مواد مورد نیاز قالیبافی باید با قیمت کمتر و سرعت بیشتری در اختیار قالیبافان قرار گیرد تا این افراد بتوانند بدون دغدغه خاطر تنها به کیفیت کارخود فکر کنند و به فکر قیمت مواد اولیه نباشند. از طرفی خانواده هایی که از این هنر امرار معاش می کنند با مشکل مواجه اند و شاید این امر سبب شده قالیبافان بدون توجه به تنوع و افزایش کیفیت تنها به فکر اتمام کار بافت یک قالی در کوتاه ترین زمان ممکن باشند.
احمدی در خصوص مشکلات این قشر برای دریافت وام نیز می گوید : با وجود اینکه بارها قول هایی داده شده است تا مراحل دریافت وام را برای قالیبافان تسهیل کنند اما امروز سنگ اندازی‌هایی می‌شود که این قشر موفق به دریافت وام برای رفع مشکلاتشان نشدند از جمله اینکه بانک‌ها تقاضای وثیقه‌های سنگین می‌کنند؛ این در حالی است که بعضی ها که شغل آن ها قالی بافی نیست با بهانه های متفاوت و به دلیل داشتن یک مدرک فنی و حرفه ای به راحتی وام دریافت می کنند و این سبب ظلم بزرگی به قالیبافان واقعی می شود. تولید کنندگان قالی به علت عدم توانایی پرداخت بدهی خود به بانک ها که ناشی از شرایط نامطلوب اقتصادی این حوزه است متأسفانه درلیست سیاه بانک ها برای دریافت تسهیلات قرار گرفته اند.
ضمانت نامه برای فرش های ایرانی
فعالان صنعت فرش دستباف در اصفهان از نبود ضمانت نامه و خدمات پس از فروش برای فرش های گرانبهای ایرانی و همچنین نبود بازاریابی علمی و مطالعه بازار انتقاد دارند و می گویند: وقتی یک گوشی موبایل خریداری می شود، ضمانت نامه دارد اما فرش ایرانی که گاهی صدها میلیون تومان ارزش دارد چنین تضمینی برای خریدار خود ایجاد نمی کند.
تدوین نظامنامه جامع فرش ضروری است و در این نظامنامه باید مواردی همچون بازاریابی علمی، ضمانت، خدمات پس از فروش و مطالعه بازار مشخص شود.
فرش ایران در زمینه کیفیت، بافت و تولید مشکلی ندارد اما تفاوت فرش کشورهای چین، پاکستان، هند و یا ترکیه طرح های آن هاست که مورد قبول خریداران جهانی قرار می گیرد.
قرار بود تا پایان امسال 700 هزار بافنده در سطح کشور بیمه شوند اما آمارها نشان می دهد این روند، کند پیش می رود .
با این تفاسیر تنها نباید به فکر تولید بود بلکه باید به پس از تولید و مشتری یابی نیز اهمیت داد. در حال حاضر حتی مسئولان نمی دانند فرش ایرانی در چند کشور و کدام کشورها طرفداران بیشتری دارد و در مطالعات بازار بسیار ضعیف عمل کرده اند.
ردپای دلالان در بازار فرش و قالی
شبکه گسترده دلالان صنف فرش و قالی اصفهان از مهمترین مشکلات پیش روی صنعت قالی این کلان شهراست و در این میان گاهی مشاهده شده دلال‌هایی هستند که از وضعیت و مشکلات موجود سوء استفاده کرده و قالی را در پای دار می‌خرند.
تورم موجود و مشکلات مالی موجب شده قالی بافان، کار خود را پایین‌تر از قیمت اصلی به دلال‌ها بفروشند زیرا بافندگان قالی مجبورند به خاطر قرض‌هایی که به فروشندگان مواد اولیه دارند فرش را به قیمتی که از سوی دلال‌ها اعلام می‌شود به فروش برسانند؛ در صورتی که اگر حمایت‌های لازم صورت گیرد، شاید اصلا این اتفاق‌ها نخواهد افتاد.
با این وصف حتی برخی قالی ها با ارزش بالای صد میلیون تنها به قیمت دو یا سه میلیون توسط دلالان از قالیبافان روستایی خریداری می شود و در این میان این دلالان هستند که با سود چند صد میلیونی روبه رو هستند، یعنی دست رنج چند ماهه قالیبافان سبب پولدار شدن یک شبه دلالان این حرفه می شود.
یک کارشناس حوزه فرش و قالی می گوید: متاسفانه برخی از تولیدکنندگان فرش دستباف در اصفهان فقط برای فرصت های بیمه و وام قالی بافی به این صنعت ورود پیدا کرده اند و متأسفانه پس ازگرفتن وام ازسوی بانک ها، این وام دریافتی را در سایر صنایع نیز مصرف می کنند.
محمد شفایی می افزاید: افراد سودجو فقط از جهت بیمه شدن ونیز درآمد خوب صنعت قالی به این صنعت ورود پیدا کرده و با گذراندن یک دوره آموزشی کوتاه مدت بدون آنکه دار قالی داشته باشند با دریافت وام و تسهیلات هم بنگاه وهم بانک ها را دچارمشکل کرده اند که این افراد موجب بی اعتمادی بانک ها به قالیبافان می شوند و بانک ها و سازمان های بیمه گر را نمی توان در سخت گیری ها مقصر دانست، هرچند مسئولان باید با ساز و کار مناسب مانع از فعالیت این دسته افراد شوند.
وی با ابراز تاسف ازاینکه امروزه قالی بافان دیگر به بافت طرح های جدید علاقه ای نشان نمی دهند، ادامه می دهد : ناتوانی در جذب بازار فروش و آشنا نبودن قالیبافان با سلیقه بازار از جمله مشکلات قالیبافان کشور است زیرا اکثر قالیبافان در سنین بالا قرار داشته و تنها بر اساس تجربیات خود اقدام به بافت فرش می کنند.
این کارشناس حوزه فرش از پررنگ شدن نقش برخی کشورهای جهان در بازار قالی و فرش جهان خبر می دهد و ادامه می دهد: پاکستان، چین و هند هم اکنون با ارایه طرح های مناسب و مخاطب پسند سعی در دست گرفتن بازار فروش این محصول دارند که با وضعیت فعلی احتمال رسیدن آن ها به هدفشان وجود دارد.
در واقع نگاه ها به مقوله قالی باید هم هنری و هم صنعتی باشد چرا که اگر هر کدام را از قالی تفکیک کنیم آسیب خواهد دید، بنابراین هنر و صنعت مکمل هم هستند و هر دو نقش ارزنده ای در ماندگاری قالی و حضور آن در زندگی ما داشته اند.
به هر حال حمایت مناسب از قالیبافان و از سوی دیگر ایجاد انگیزه برای ورود افراد جوان و مستعد به این شغل ضروری به نظر می رسد تا شاید باز هم همانند گذشته شاهد درخشش قالی های ایرانی در صدر آثار فاخر جهان باشیم.
