محمدمهدی ابراهیمینصر، مستندساز متولد ۱۳۶۷ دارای تحصیلات حوزوی و رشته حقوق بشر در دانشگاه شهید بهشتی است. امسال با مستند «جستوجوگر» در دوازدهمین جشنواره عمار حضور دارد. «جوان» با وی گفتگو کرده است.
سوژه مستند جستوجوگر از کجا آمد؟
پدر و مادر من از دانشجویان قبل از انقلاب بودند و آثار دکتر شریعتی همیشه در خانه ما وجود داشته است. حال با توجه به اینکه تاکنون کار مستقل و جامعی برای دکتر شریعتی صورت نگرفته است این ایده در ذهنم شکل گرفت که یک همایش با عنوان بررسی اندیشههای دکتر شریعتی در کانون اندیشه جوان داشته باشیم. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که برای ارتباط بیشتر با مخاطب باید یک مستند مستقل از ایشان تهیه کنیم تا جوان امروز با شخصیت دکتر شریعتی آشنایی بیشتری پیدا کند.
مسئله اصلی شما در این مستند چه بود؟
یک سری از جریانهای فکری و سیاسی انتقادات خودشان به انقلاب و موضوعات اینچنینی را به دکتر شریعتی نسبت میدادند و این باعث میشد چهره کج و معوجی از دکتر شریعتی به مخاطب برسد. حتی گاهی به طرزی مغرضانه و عجیب افکار منافقین و سلفیگری را به دکتر شریعتی نسبت میدادند که ما سعی کردیم در این مستند به این تحریفها پاسخ بدهیم. ما با نزدیکان و افرادی که در اندیشه دکتر شریعتی پژوهش کرده بودند گفتگو داشتیم و به این نکته پرداختیم که شریعتی مجموعهای از نکات مثبت و منفی شخصیتی و عملکردی است. او یک دیدگاه کلی داشته که کشور و جریانهای انقلابی را به سمت یک مبارزه سوق بدهد. در واقع ایده او یک مبارزه فرهنگی بود.
آیا ملاحظاتی هم وجود داشت که رعایت کردنشان روایت سوژه و ساخت مستند را سختتر کند؟
خیر. ملاحظه خاصی وجود نداشت. چون من و تهیهکننده کاملاً به کار آشنایی داشتیم و بحثهای مبسوطی در مورد نوع روایت داشتیم. همانطور که اشاره کردم هر شخصیتی نکات مثبت و منفی دارد که، چون وقت ما در مستند محدود بود به نکات بااهمیتتر اشاره کردیم.
به نظر میآمد نخواستید به درگیری روحانیونی مثل شهید مطهری و مرحوم کافی با دکتر شریعتی بپردازید. دلیل خاصی داشت؟
یک دلیل این نوع روایت به مصاحبهشوندگان بستگی دارد که بتوانند مطالب را انتقال بدهند. ما یک لیست ۷۰ نفری از افراد آماده کرده بودیم و به همین میزان توانستیم مطالب را جمعآوری کنیم. البته در مستند به مسائلی مثل دیدگاه شهید مطهری و اختلافات پرداختیم، ولی اشاره بیشتر به این مسائل باعث میشد روایت اصلی مغفول بماند.
به نظرتان مستند توانست از تأثیر دکتر شریعتی در بروز انقلاب اسلامی، درک و تصویر مناسبی ارائه دهد؟
ما در روش و گفتگوها تلاش کردیم به این تصویر دقیق از دکتر شریعتی برسیم و به نظرم موفق عمل کردیم. نکته کلیدی مستند هم در همان دو جمله آخر مرحوم دکتر شریعتی در مستند مشخص است. نکته مثبت دیگر مستند این است که میشود درمورد آن صحبت و تعدیلش کرد. چون شخصیت شریعتی یک اسطوره و قدیس نیست و قابل نقد است.
وضعیت مستندسازی تاریخی سیاسی کشور را چطور میبینید؟
ضعفهایی وجود دارد که مربوط به آرشیو است و از گذشته نشئت میگیرد. به عنوان مثال از دکتر شریعتی که شخصیت شناختهشدهای است قطعات خیلی محدود و سیاه و سفیدی وجود دارد. در صورتی که شاید بشود این فیلمها را جمعآوری کرد. یعنی آرشیو که نقش اساسی در ساخت مستند دارد بسیار ضعیف است. اگر آرشیو کامل باشد مستندساز هم میتواند با خلاقیت بیشتری به موضوع بپردازد. واقعاً این باعث تأسف است که جریانات رقیب و شبکههای خارجی برای آرشیو هزینههای گزافی متقبل میشوند، ولی سامانه جامع و کاملی برای مستندسازان داخلی وجود نداشته باشد.