جوان آنلاین: «شبیه شادی‌آور» نقطه مقابل شبیه‌خوانی معمول است. این تعزیه طنز، اثری نمایشی با درونمایه فکاهی است که در آن دشمنان ائمه (ع) و مخالفان اسلام به تمسخر کشیده می‌شوند، نمونه‌اش تعزیه طنز «مجالس مضحکه ابوخلیق» است که در اعیاد شعبانیه که گذشت در تالار حوزه هنری روی پرده رفت و لبخند بر لب مخاطبان آورد.
من که نامم «سنان» بی‌دین است/ کار من کشتن شه دین است
پدرم سوخت زین سفر کردن/ از طلا بهتر است، این مردن
من که خولی، بدتر نامم است/ آتش زهر کین به جامم است
از ترس حضرت مختار/ شده نزدیک، گو نهم به فرار
من که مادر نموده شمرم نام/ همه عالم، مرا شده است به کام
یک مختار در تدارک جنگ / کرده بر ما، زمان و حوصله تنگ
این‌ها سخنان «سنان بن أنس نخعی» و «خولی بن یزید اصبحی» و «شمر بن ذی الجوشن»؛ سیه‌رویان واقعه کربلا، از زبان بازیگران آن‌ها در تعزیه‌ای متفاوت است؛ تعزیه‌ای که اسمش «مجلس مضحکه» است و رسمش شبیه‌خوانی شادی‌آور.
بله درست خواندید، «شبیه شادی‌آور»؛ یک ترکیب ضدونقیض که در مقابل شبیه‌خوانی معمول قرار می‌گیرد. به صورت کلی ساختار اصلی در تعزیه تقابل خیر و شر است، اما اگر از کم‌وکیف تعزیه شاد جویا شوید، باید بگوییم تعزیه‌ای است که در آن دشمنان ائمه (ع) و مخالفان اسلام به تمسخر کشیده می‌شوند.
به عبارت دیگر، در بخش‌های طنزآمیز، شبه‌مضحکه‌ها، رفتار، کردار و گفتار اشقیا مورد تمسخر قرار گرفته است و زبونی، دنیادوستی، ستمگری و مقامپرستی آن‌ها در مقایسه با نیکخواهی و ازخودگذشتگی اولیا (ع) نمایش داده می‌شود. اشقیای تعزیه معمولاً با کلام، رفتار و خلق و خوی ناسالم، فطرت زشت خود را بروز میدهند و گاهی با حرکات مذبوحانه و طنزآمیز باعث خنده تماشاگران می‌شوند. این نوع از تعزیه در اعیاد مذهبی، جمعه‌ها و مناسبت‌های شاد برگزار می‌شود، نمونه‌اش تعزیه طنز «مجالس مضحکه ابوخلیق» که پس از ۴۰سال در کشور با سرپرستی ابوالفضل میرزا احمدی و به همت مرکز هنر‌های نمایشی حوزه هنری، احیا و اجرا شد.
این نمایش که در چهار اجرا شامل اعرابی جاسوس، مضحکه ابوخلیق، عقوبت شمر و ابن زیاد و جشن عروسی بلقیس و حضرت سلیمان است، در اعیاد شعبانیه که گذشت در تالار اندیشه حوزه هنری روی صحنه رفت و لبخند بر لب مخاطبان آورد؛ مخاطبانی که آخرین شب نمایش و در جشن عروسی بلقیس و حضرت سلیمان سالن را سرریز کرده بودند و تا پایان نمایش ماندند تا این اثر نمایشی را تمام و کمال تماشا کنند.
نمی‌توانم انتخاب کنم، همه تعزیه‌ها را دوست دارم
با «ابوالفضل میرزااحمدی» کارگردان (تعزیه‌گردان) مجالس مضحکه ابوخلیق به گفتگو نشستیم تا از نگاه او به این تعزیه متفاوت نگاه کنیم و کم‌وکیف آن را دریابیم که مشروح آن در ادامه می‌آید:
وقتی از میرزا احمدی در مورد سابقه و چگونگی شروع فعالیتش در عرصه تعزیه می‌پرسیم، می‌گوید: شبیه‌خوانی نسل‌در‌نسل چرخیده و به من رسیده است. من هشت ساله بودم که اولین شبیه‌خوانی‌ام را انجام دادم و الان بیش از شش‌دهه است در هنر تعزیه فعالیت دارم، استادم مرحوم هاشم فیاض بود و من از او بسیار آموختم.
حال سال‌هاست گروهی به نام قمربنی هاشم دارم و در مدرسه‌ای در شهریار گروهم را برای انواع تعزیه آموزش می‌دهم. او درباره تعزیه طنز هم حرف‌های جالبی دارد و این طور توضیح می‌دهد: بیشتر تعزیه‌ها برای عزای ائمه (ع) به ویژه شبیه‌خوانی‌های وقایع کربلا و اتفاقات بعد از آن، قیام مختار و شهادت امامان است، اما ما نوع دیگری از تعزیه هم داریم که قالب آن فکاهی است و تماشاگر را به خنده وا می‌دارد.
مجلس ابوخلیق مضحکه هم از همین نوع است و ما در چهار شب، شبیه‌خوانی طنز انجام می‌دهیم.
او ادامه می‌دهد: مختار کسی است که علیه امویان قیام کرد. اشقیای کربلا و هر که در کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش نقش داشت، تلاش می‌کرد از دست مختار و ابراهیم اشتر فرار کند. ما در تعزیه اعراب جاسوسی هر کدام از این اشقیا را روی صحنه می‌آوریم. آن‌ها با شعر و موسیقی خود را معرفی می‌کنند و مدام در پی فرار هستند، البته اگر اصل تعزیه را بخواهیم اجرا کنیم، طولانی است و حتی به ۱۲ساعت هم می‌رسد، اما ما آن را کوتاه کردیم؛ قسمت‌های طنزش را آوردیم، چراکه هم ایام شادی است و هم در حوصله و وقت مجلس بگنجد.
این شبیه‌گردان درباره وجه تسمیه مجالس مضحکه ابوخلیق این طور می‌گوید: ابوخلیق کسی بود که از طرف ابن زیاد مأمور شد، در واقعه کربلا نام هر کدام از سپاه یزید که هلاک و هر که از سپاه امام حسین (ع) شهید شد، ثبت کند و در واقع دفترنویس کربلا بود. او وقت قیام مختار به دست ابراهیم بن اشتر افتاد و به دستور مختار به زندان افتاد. او از ترس، خود را به دیوانگی زد، اما وقتی فلک شد، اسم و هویت خود را فاش کرد و اسم مجالس مضحکه هم به خاطر همین دفترنویس کربلا به مجالس مضحکه ابوخلیق معروف شد. از میرزااحمدی درباره مجلس عروسی و بلقیس و حضرت سلیمان و استقبال کم‌نظیر مردم از تماشای این مجلس می‌پرسیم و او جواب می‌دهد: در سوره نمل ماجرای این ازدواج آمده و ما در این مجلس بخش‌های طنز و شادی‌آور گم‌شدن هدهد و تعریف این پرنده از بلقیس و نحوه آشنایی حضرت سلیمان با او و در نهایت ازدواجش را به نمایش گذاشتیم.
این هنرمند که اجراهایش گستره‌ای فراتر از سراسر ایران دارد، می‌گوید: سال۱۳۷۰ بود که به چهل‌و‌چهارمین دوره جشنواره آوینیون (۱) در فرانسه دعوت شدیم و در آنجا شبیه‌خوانی معجزات امام رضا (ع) و شهادت امام حسین (ع) را اجرا کردیم. در ارمنستان هم اجرا داشتیم و همین اربعینی که گذشت، با گروهم به کربلا رفتیم و تعزیه اجرا کردیم. ما از شعر‌های میرعزا (۲) و فرزندش سیدکاظم معروف به میرغم در تعزیه های‌مان استفاده می‌کنیم. این شعر‌ها جسته‌وگریخته و سینه‌به‌سینه به ما رسیده است، البته خودم هم در اوقات فراغت هم نسخه‌نویسی می‌کنم و هم شعر می‌گویم. زمانی که از جناب میرزااحمدی در مورد دوست‌داشتنی‌ترین تعزیه‌ای که تا به حال اجرا کرده است، می‌پرسیم، می‌گوید: من همه تعزیه‌ها را دوست دارم و نمی‌توانم یکی از بین‌شان انتخاب کنم، پاسخی صادقانه که نقطه پایان گفت‌وگوی‌مان است و شاید شروع اندیشیدن به انواع تعزیه این هنر نمایشی- آیینی که جوامع مختلف آن را دیده و با آن ارتباط گرفته‌اند.
پی‌نوشت‌ها:
۱- این رویداد، جشنواره هنری سالانه است که هر تابستان در ماه ژوئیه در حیاط کاخ‌های پاپ و سایر نقاط شهر اوینیون برگزار می‌شود و در سال۱۹۴۷ از سوی ژان ویلار بنیان گذاشته شد، قدیمی‌ترین جشنواره موجود فرانسه و یکی از بزرگ‌ترین جشنواره‌ها در سطح جهان است.
۲- وی جزو نوابغ تعزیه‌سرایی در ایران بود، در سرودن شعر و نوحه استعداد و تسلط بسیاری داشته و اشعار تعزیه زیادی سروده است.
