نویسنده: محمدصادق عابديني
در روزي که ايرانيان با نگراني حوادث تروريستي در مجلس و مرقد امام خميني(ره) را دنبال مي‌کردند، رسانه ملي روش کلاسیک پوشش اخبار را حفظ کرد. در عوض رسانه‌هاي فعال در فضاي مجازي و شبکه‌هاي اجتماعي نبض اخبار را در دست گرفتند که البته مثل همیشه بازار اخبار غیرواقعی، احساسی و بعضاً هدایت‌شده داغ بود.
ديروز وقوع دو حادثه تروریستی باعث التهاب رسانه‌ای در کشور شد. التهابی که رسانه ملی تلاش کرد آن را مدیریت و از بروز شایعات جلوگیری کند. اگر چه هماهنگی‌های لازم برای پوشش چنین اخباری زمان‌بر است، رسانه ملی توانست در بخش‌های مختلف و در حد توان خود به پوشش آن بپردازد، البته انتقاداتی نیز به عملکرد رسانه ملی وارد شد. روز چهارشنبه مجلس شوراي اسلامي جلسه علني داشت. در اين روز طبق معمول علاوه بر خبرنگاران رسانه‌هاي بخش عمومي و خصوصي، گروه خبري صداوسيما و شبکه خبر در محل مجلس شوراي اسلامي حضور داشتند. با اين وجود حتي تا پايان عمليات تروريستي و کشته شدن تروريست‌هاي مسلح، هيچ‌گونه ارتباط خبري از سوي گروه خبري صداوسيما براي اطلاع‌رساني از وقايع در حال جريان به وجود نيامد. در عوض از همان دقايق اوليه خبرنگارهاي ديگر رسانه‌هاي حاضر در محل، شروع به اطلاع‌رساني درباره حوادث کردند. اولين مقصد خروجي اين خبر‌ها هم نه سايت‌هاي خبري بلکه کانال‌هاي خبري رسانه‌ها در تلگرام بود.
انتظار بیشتر از شبکه خبر
با فاصله اندکي از انتشار خبر حمله تروريستي به مجلس شوراي اسلامي، خبر دومين حمله تروريستي که در محل حرم حضرت امام راحل(ره) اتفاق افتاد نيز منتشر شد. کانال‌هاي سايت‌هاي خبري رسمي و کانال‌هاي خبري غيررسمي در تلگرام کاملاً جريان خبري را در دست گرفته و در عوض صداوسيما در کنار پخش اخبار عادي تنها به صورت زيرنويس اخبار حوادث تروريستي را منتشر کرد که برخلاف اخبار لحظه‌اي سايت‌هاي خبري، شبکه خبر يک زيرنويس ثابت و از نظر خبري سوخته را پشت سر هم تکرار مي‌کرد و در عوض برنامه اصلي خبري‌اش را به موضوعاتي اختصاص داده بود که در آن لحظه بي‌اهميت بودند، براي مثال پخش گفت‌و‌گو درباره افزايش شهريه مهدکودک‌ها يا گزارش از توليد نوعي کود کشاورزي در کشور يا نمايش زيبايي‌هاي طبيعي کشورمان که به عنوان وله ميان‌برنامه کاربرد دارد. اتفاقی که واکنش کاربران شبکه‌هاي اجتماعي را به‌همراه داشت، به نحوي که در کنار انتشار خبرهاي مربوط به درگيري مأموران امنيتي و تروريست‌هاي مسلح، اسکرين شات‌هايي از صفحه شبکه خبر که نشان‌دهنده پرداختن اين شبکه به موضوعاتي غير از حوادث تهران بود، نيز منتشر مي‌شد.
تهران، خبر اول جهان
حادثه تروريستي در تهران با فاصله چند دقيقه از شروع ماجرا به خبر اول رسانه‌هاي جهان تبديل شد. شبکه‌هاي خبري با قطع روند عادي پخش برنامه‌هاي‌شان به حادثه تروريستي تهران پرداختند، اما نوع پوشش اين شبکه‌ها با آنچه در شبکه خبر رخ داد، فاصله معناداري داشت. شبکه تلويزيوني العربيه تصاوير زنده‌اي از تهران پخش کرد و کارشناس امور ايران براي مخاطبان اين شبکه به تحليل لحظه به لحظه وقايع پرداخت. شبکه الميادين حتي گروه خبري‌اش را به بهارستان فرستاد و از همان‌جا گزارش‌هاي خبري ارسال کرد. شبکه بي‌بي‌سي نيز به دليل حملات تروريستي در قلب ايران، برنامه‌هايش را زودتر شروع کرد و بخش ويژه‌اي را براي پوشش اين ماجراي تروريستي اختصاص داد. اين در حالي است که شبکه خبر در زمان کودتاي نافرجام در ترکيه، با حضور به موقع خبرنگارانش در صحنه و ارسال لحظه به لحظه اتفاقات نقش محوري در پوشش اخبار اين حادثه بين‌المللي داشت، حتي شبکه خبر نتوانست بعد از انتشار ويدئوي عناصر تروريست از داخل مجلس، به تحليل اين ويدئو بپردازد و در عوض بي‌بي‌سي فارسي بود که ضمن تحليل ويدئو و الفاظ عربي تروريست‌ها، اين احتمال را مطرح کرد که تروريست‌ها به احتمال زياد عرب نيستند و فقط عربي را ياد گرفته‌اند!
خبر، معذوريت سرش نمي‌شود!
در علوم ارتباطات مباحثي درباره اعتماد به رسانه و تأثير آن در بالابردن احساس امنيت اجتماعي وجود دارد. ديروز شبکه خبر که بايد محل رجوع و اعتماد مخاطبان به رسانه ملي باشد، به طور کامل از جريان اطلاع‌رساني وقايع تروريستي در تهران عقب افتاد. بعضاً گفته مي‌شود مباحث مربوط به اخبار سيما در سطحي بالاتر از معاونت سياسي اتخاذ مي‌شود، اگر چنين موضوعي صحت نيز داشته باشد، سياستگذاران نتوانسته‌اند ميان آنچه در سپهر اطلاع‌رساني جهاني در حال اتفاق است و محدوديت‌هاي بروکراتيک که معمولاً نهادهاي فرهنگي و رسانه‌اي داخلي با آنها دست و پنجه نرم مي‌کنند، راهکاري را ارائه کنند که در مواقع بحراني، رسانه فراگير و رسمي کشور در مقابل جريان غيررسمي اخبار عقب نماند و باعث ايجاد عدم اعتماد ميان مخاطبان و رسانه ملي نشوند. قطعاً امروز «خبر» معذوريت سرش نمي‌شود و اگر يک منبع خبري به نام شبکه خبر نتواند پيشرو باشد از سوي مخاطبان حذف و با رسانه‌اي سريع‌تر و صريح‌تر جايگزين خواهد مي‌شود.
عمليات تروريستي ديروز با حضور به موقع و عمليات نيروهاي امنيتي سرکوب شد. آنچه براي مخاطبان ارزش داشت پيگيري لحظه به لحظه حادثه تا پايان آن و احساس امنيت ناشي از عملکرد نيروهاي امنيتي و انتظامي بود. متأسفانه صداوسيما نشان داد که هنوز فکر مي‌کند با عدم انتشار يک خبر مي‌تواند جامعه بي‌خبر را در خوش‌خبري نگه دارد و امنيت ناشي از اقتدار نيروهاي امنيتي کشور را با تصويري غيرواقعي از امنيت که برخاسته از بي‌خبري است، جايگزين کند. در دوره انتخابات رياست‌جمهوري، جایگاه صداوسیما به عنوان منبع کسب خبر در ميان مخاطبان با رشد روبه‌رو شده بود، اما ديروز عملکرد صداوسيما باعث شد کارنامه خوب رسانه ملی مخدوش شود.
