جوانآنلاین: حدود یکماه است که دولت آمریکا تقریبا اغلب بخشهای استراتژیک اقتصاد ایران را تحریم کرده است، اما در بین بخشهای تحت تحریم ظالمانه آمریکا، در شرایط فعلی هیچ نگرانیای از تامین کالای استراتژیک بنزین در کشور وجود ندارد، چراکه تولید روزانه بنزین به 100 میلیون لیتر رسیده که این میزان حدود هشتمیلیون لیتر بیش از مصرف کشور است. این موضوع از آن جهت دارای اهمیت است که در تحریم سالهای 90 و 91 یکی از بزرگترین مشکلات کشور در ماههای اولیه اعمال تحریمها، تامین و تولید بنزین باکیفیت و مطابق نیاز کشور بود، بهطوری که در سال 90 ایران روزانه حدود 13 میلیون لیتر بنزین وارد میکرد که حالا بینیاز از واردات است. لذا این روزها با اعمال تحریمها دیگر مشکلی از جهت تامین بنزین وجود ندارد اما مساله و دغدغه اصلی در شرایط فعلی این است که مصرف روزانه 92 میلیون لیتری کشور حدود 16 میلیون لیتر بیش از نیاز واقعی است که اگر این میزان مدیریت و کنترل شود، مازاد حاصل از تولید روزانه 100 میلیون لیتری کشور، بیش از 24 میلیون لیتر خواهد بود که درصورت صادرات آن به کشورهای منطقه، ارزش ریالی آن به حدود 55 هزار میلیارد تومان میرسد. درآمد 55 هزار میلیارد تومانی از صادرات بنزین در حالی است که کل بودجه محققشده عمرانی کشور در سال 96 حدود 44 هزار میلیارد تومان بوده است.
بنزین 16 میلیون لیتر بیش از نیاز دود میشود
در سال 1380 میزان مصرف روزانه بنزین نزدیک به 46میلیون لیتر بود که این میزان با رشد 61 درصدی در سال 1385 به مرز 74 میلیون لیتر رسید. رشد 61 درصدی مصرف بنزین طی پنج سال بسیار بیشتر و حتی چندینبرابر استانداردهای مصرف بنزین در کشورهای دیگر بود، بر این اساس با هشدارهای کارشناسان، دولت و مجلس تصمیم بر سهیهبندی بنزین از تیرماه سال 86 کردند. بررسیها نشان میدهد با اجرای سهمیهبندی بنزین و استفاده از کارت سوخت نزدیک به 9 سال (1394-1386) میزان مصرف بنزین نهتنها افزایش نیافته است، بلکه طی این مدت مصرف بنزین با کاهش 3.6 درصدی از روزانه 73.7 میلیون در سال 85 به روزانه 71 میلیون لیتر در سال 94 رسیده است. با روی کار آمدن دولت روحانی، گرچه در دو سال 92 و 93 دغدغه دولت افزایش کیفیت بنزین بود، اما از همان ابتدا تاکید دولت بر تکنرخی کردن قیمت بنزین و حذف سهمیهبندی بود. بر این اساس، دولت طی دو سال هر اقدامی برای ناکارآمد جلوه دادن کارت سوخت انجام داد و درنهایت هم در سال 94 طرح سهمیهبندی بنزین و کارت سوخت حذف و بنزین تکنرخی شد.
بررسی آماری نشان میدهد بهرغم تلاشهای دولت برای ناکارآمد ساختن طرح سهمیهبندی بنزین، با حذف کارت سوخت مصرف بنزین طی سهسال (سهسال 95، 96 و 97) مصرف روزانه بنزین حدود 16 میلیون لیتر افزایش یافته است. بر این اساس مصرف روزانه بنزین طی سهسال اخیر در حالی با افزایش 29 درصدی از روزانه 71 میلیون لیتر در پایان سال 94 به روزانه 91.7 میلیون لیتر رسیده است که طی نزدیک به 9 سال اجرای سهمیهبندی بنزین، این میزان نهتنها افزایش نیافته بود، بلکه نزدیک به چهار درصد نیز کاهش یافته بود.
بررسیهای آماری نشان میدهد در سال اول اجرای سهمیهبندی سوخت و اعطای کارت سوخت، مصرف روزانه بنزین نزدیک به 10 میلیون لیتر کاهش یافته و در سالهای بعدی میزان مصرف روند رو به رشد آرام را در حدود افزایش سالانه نزدیک به دو درصدی تجربه کرده است. بر همین مبنا اگر کارت سوخت در سال 94 حذف نمیشد و با مدنظر قراردادن رشد سالانه دو درصدی، در سال جاری بهجای مصرف روزانه 91.7 میلیون لیتری، میزان مصرف بنزین به روزانه 75.3 میلیون لیتر میرسید که این میزان بهمعنای صرفهجویی حدود 16.3 میلیون لیتر (29 درصد) بنزین حکایت دارد.
تحریم در مقابل بنزین زانو زد
براساس آنچه گفته شد، بین سالهای 1385-1380 میزان مصرف بنزین بهشدت افزایش یافت، اما برخلاف رشد چشمگیر میزان مصرف روزانه بنزین، طی دوره 10 ساله 1390-1381 میزان تولید بنزین کشور تنها با 22 درصد افزایش از روزانه 38.5 میلیون لیتر در سال 1381 به روزانه 47.3 میلیون لیتر در سال 90 رسید.
بر این اساس طی این سالها (1390-1381) بهطور میانگین روزانه 19 میلیون لیتر بنزین مصرفی کشور از طریق واردات تامین میشد که با تشدید تحریمهای ظالمانه آمریکا در سال 90، تامین این میزان با مشکلات زیادی همراه شد. این مشکلات عزم دولتمردان را برای تسریع در تولید بنزین عمدتا در پالایشگاه ستاره خلیجفارس جدیتر کرد که نتیجه این اقدامات، خودکفایی بنزین در نیمه دوم سال 97 بود.
گرچه دولت روحانی در ابتدا اراده چندانی برای توسعه ظرفیتهای پالایشگاهی کشور نداشت، اما با تلاش متخصصان داخلی و راهاندازی تولید بنزین با کیفیت بالا در پالایشگاه ستاره خلیجفارس این روزها هیچ ابتکار عملی برای تحریم واردات بنزین در دست آمریکا نیست و تولید بنزین براساس آنچه در هفتههای اخیر اعلام شد، تا پایان پاییز از مرز 100 میلیون لیتر در روز عبور خواهد کرد.
ظرفیت تولید بنزین؛ 2 برابر شرایط فعلی
براساس آخرین آمارهای اعلامشده از سوی وزارت نفت، میزان تولید بنزین در 11 پالایشگاه کشور تا پایان پاییز سال جاری به 100 میلیون لیتر میرسد که در این بین 40 میلیون لیتر آن مربوط به پالایشگاه ستاره خلیجفارس و 60 میلیون لیتر آن مربوط به 10 پالایشگاه دیگر است. همچنین براساس اعلام وزارت نفت، اگر همه فازهای پالایشگاه ستاره خلیجفارس تکمیل شود، مجموع تولید بنزین کشور به بیش از ۲۱۱ میلیون لیتر خواهد رسید که این میزان بیش از دو برابر بنزین مصرفی کشور در شرایط فعلی است.
دود شدن پول بنزین
براساس آنچه گفته شد، اگر کارت سوخت حذف نمیشد در سال جاری بنزین 16 میلیون لیتر کمتر از میزان فعلی مصرف میشد. حال از آنجاکه کل نیاز مصرفی بنزین کشور در داخل تولید میشود (عمدتا در ماههای اخیر)، دولت میتوانست 16 میلیون لیتر بنزین ناشی از بهینهسازی مصرف را به کشورهای منطقه صادر کند. در این زمینه بررسی قیمت بنزین در سطح منطقه و کشورهای همسایه نیز نشان میدهد قیمت بنزین از 43 سنت (دلار) در ارمنستان تا 1.1 دلار در ترکیه متفاوت است که بهطور میانگین میتوان گفت نرخ فروش هر لیتر بنزین در 15 کشور همسایه آبی و خاکی ایران، حدود 55 سنت (دلار) است.
بر این اساس در شرایط فعلی در حالی روزانه 16 میلیون لیتر بنزین بیش از نیاز واقعی کشور دود میشود که اگر با قیمت میانگین 55 سنت به کشورهای منطقه صادر میشد، ارزش ارزی سالانه آن به بیش از 2/3 میلیارد دلار میرسید که اگر با دلار 11 هزار و 300 تومانی فعلی محاسبه شود، ضرری معادل 36 هزار میلیارد تومان به منافع ملی کشورمان است.
همچنین براساس آنچه گفته شد، میزان تولید بنزین در کشور تا پایان پاییز سال جاری به روزانه 100 میلیون خواهد رسید که این میزان روزانه 8.3 میلیون لیتر بیش از نیاز فعلی است. بر این اساس حتی اگر میزان بنزین مصرفی کشور کاهش نیابد، در شرایط فعلی روزانه 8.3 میلیون لیتر بنزین مازاد تولید و ذخیره میشود که صادرات آن با لیتری 55 سنت میتواند سالانه نزدیک به 19 هزار میلیارد تومان برای دولت درآمدزایی داشته باشد. در یک جمعبندی اگر میزان مصرف بنزین کشور به 75 میلیون لیتر برسد، با تولید 100 میلیون لیتری فعلی، بیش از 24 میلیون لیتر مازاد بنزین ذخیره خواهد شد که صادرات آن با قیمت لیتری 55 سنت به کشورهای همسایه میتواند 4.8 میلیارد دلار ارزآوری برای کشور داشته باشد که با ارز 11 هزار و 300 تومانی فعلی معادل 55 هزار میلیارد تومان برای کشور درآمدزایی خواهد داشت. این میزان ضرر ناشی از مصرف بیرویه بنزین در حالی است که کل بودجه عمرانی محققشده کشور در سال 96 حدود 44هزار میلیارد تومان است.
بنزین ایران مشتریان خوبی دارد
اسدالله قرهخانیآلوستانی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس در پاسخ به این سوال «فرهیختگان» که آیا بنزین تولیدی کشور دارای مزیت صادراتی است یا نه، میگوید: «آنچه در حال حاضر درمورد بنزین اهمیت دارد، این است که اولا باید جلوی رشد بیرویه مصرف بنزین گرفته شود زیرا با روند فعلی مصرف هرچقدر هم تولیدمان افزایش یابد، دود خواهد شد و حتی بنده معتقدم با شیوه فعلی مصرف بنزین، شاید مصرف بر تولید نیز پیشی بگیرد و دولت مجبور به واردات بنزین به بهای گزاف شود.»
وی میگوید: «باید توجه داشته باشیم که مصرف روزانه 92میلیون لیتری که این روزهای برای بنزین ذکر میشود، این میزان برای روزهای معمولی مصداق دارد و میزان مصرف روزانه در اعیاد مختلف و برخی روزهای تعطیل حتی به 100 تا 105 میلیون لیتر هم میرسد، لذا زمانی که مصرف بنزین بهینهسازی شد، در دومین مرحله میتوان برای تولید مازاد بنزین تصمیم گرفت که یکی از این تصمیمات میتواند صادرات آن به کشورهای منطقه و همسایگان باشد. بهعبارت دیگر نظر بنده این است که ابتدا باید فکری برای بهینهسازی مصرف بنزین اندیشیده شود تا مصرفمان را مطابق استانداردهای بینالمللی کاهش دهیم و آنوقت است که میتوان مابهالتفاوتی را که از تولید تا مصرف وجود دارد، صادر کنیم. در این زمینه خبر خوب و خوشایند هم اینکه بنزین تولیدی ایران با استاندارد یورو 4 و یورو 5 تولید میشود که بنزین با این کیفیت، قابلیت و مزیت صادراتی و مشتریان بسیار خوبی در سطح منطقه و کشورهای فرامنطقه دارد.»
صادرات بنزین؛ شرط بخش خصوصی برای سرمایهگذاری
سخنگوی کمیسیون مجلس در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا زمینهای برای سرمایهگذاری بخش خصوصی در حوزه بنزین وجود دارد یا نه، میگوید: «در حال حاضر چون بنزین با یارانه بسیار چشمگیر دولتی در داخل عرضه میشود و البته بخش خصوصی با علم به اینکه هرچه بنزین تولید کند در داخل مصرف خواهد شد، در پالایشگاهها و تولید بنزین سرمایهگذاری نمیکند. البته واقعیت هم اینکه تولید بنزین برای مصرف داخلی هیچ سودی برای تولیدکننده ندارد و صرفا ضرر است. بر این اساس اگر بخواهیم سرمایهگذاران بخش خصوصی به حوزه تولید بنزین وارد شود، ابتدا باید مصرف داخلی کنترل شده و بخش خصوصی بنزین را عمدتا با هدف صادرات تولید کند. اگر مازاد بنزین صادر شود، مسلم است که سرمایهگذار هم پیدا میشود و از این طریق یک ارزش افزودهای بر این سرمایه ملی ایجاد خواهد شد. در این زمینه طی چندین جلسهای که در کمیسیون انرژی مجلس تشکیل شد، علاوهبر مدیریت مصرف و کاهش قاچاق، بحثهایی نیز درمورد صادرات بنزین مطرح شده است که البته بازهم تاکید میکنم همه این صحبتها بستگی به مدیریت و بهینهسازی مصرف بنزین دارد.»
دولت مصرف را به سمت CNG ببرد
قرهخانی در پاسخ به این سوال «فرهیختگان» که در حال حاضر چه راهبردهایی برای مدیریت مصرف بنزین در کشور میتوان بهکار گرفت، میگوید: «طبیعی است که بخش قابلتوجهی از مصرف بنزین بیش از نیاز کشور و استاندارد جهانی و منطقهای است که گفته میشود این میزان از طریق قاچاق یا مصرف بیرویه از دست میرود. در این زمینه سهمیهبندی و اعطای کارت سوخت میتواند کارساز باشد. همچنین اگر ما بهجای تمرکز بر مصرف بنزین به سمت مصرف CNG برویم و مصرف آن را از 22 میلیون مترمکعب در روز به 50 میلیون لیتر برسانیم، با صرفهجویی ایجادشده در مصرف بنزین یک درآمد بسیار خوب و پایداری برای کشور ایجاد خواهد شد که منابع مالی آن میتواند خیلی از مشکلات فعلی دولت را مرتفع کند. این نکته قابل ذکر است که بنزین دارای مزیت صادراتی بوده اما CNG فاقد مزیت صادراتی برای کشور است.»